Արցախի Հանրապետության վարչապետ Արայիկ Հարությունյանը հարցազրույց է տվել ռուսական «ВЗГЛЯД» (http://vz.ru) էլեկտրոնային պարբերականին, որտեղ անդրադարձել է ինչպես ապրիլյան պատերազմի թողած սոցիալ-տնտեսական հետևանքներին, այնպես էլ քաղաքական մի շարք հարցերի, որոնք այս օրերին հասարակության մեջ հաճախ են առծածվում:
Առանց Ղարաբաղի լիարժեք մասնակցության ցանկացած պլան կամ առաջարկ դատապարտված է ձախողման. ԼՂՀ վարչապետ
ՍՏԵՓԱՆԱԿԵՐՏ, 20 հունիսի, ԱՐՑԱԽՊՐԵՍ: Հարցազրույցն ամբողջությամբ ու հայերեն թարգմանությամբ (թարգմ.` «Արցախպրես»-ի) ներկայացնում ենք ընթերցողի ուշադրությանը:
-Հարգարժան պարոն վարչապետ, Դուք վերջերս մի առիթով հայտարարել եք, որ բոլոր վերլուծությունները ցույց են տալիս, որ նոր լայնածավալ գործողություններ հակամարտության գոտում չեն լինի, կամ, որ ներկա դրությամբ զգոնության որոշակի նվազումը թույլատրելի է, քանի որ անհրաժեշտ է շտապ անցնել վերականգնողական աշխատանքների: Չե՞ք կարծում, որ հանրապետության զինծառայողների և բնակչության շրջանում Ձեր այդ հայտարարություններից հետո զգոնությունը կարող է նվազել:
- Ոչ միայն հիմա, այլև 1994թ. մայիսի 12-ից սկսած, երբ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության և Ադրբեջանի Հանրապետության միջև, Ռուսաստանի Դաշնության միջնորդությամբ, կնքվել էր զինադադարի համաձայնագիրը, Ղարաբաղում էականորեն չի նվազել զգոնությունը, քանի որ ադրբեջանական կողմը անցած 22 տարիների ընթացքում բազմիցս ապացուցել է, որ փորձում է ռազմական ագրեսիայի միջոցով լուծել Ղարաբաղի հարցը: Այսինքն, չնայած ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ջանքերին, որն ուղղված է ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտության հիմնախնդրի բացառապես խաղաղ կարգավորմանը, Ադրբեջանը միշտ էլ ցուցաբերել է ոչ կառուցողական մոտեցում թե բանակցային գործընթացը տապալելու, և թե շփման գծում պարբերաբար իրավիճակը լարելու միջոցով: Իսկ այն, ինչ տեղի ունեցավ ապրիլ ամսում, կարծում եմ, ոչ մեկի համար արդեն կասկած չթողեց Ադրբեջանի իշխանությունների իրական նկրտումների վերաբերյալ:
Այս ամենը, բնականաբար, չէր կարող երբևէ թուլացնել Արցախում ապրող բնակչության զգոնությունը, քանի որ հակառակորդի կողմից մշտապես կախված է ֆիզիկական ոչնչացման խնդիրը: Ինչ վերաբերում է Ձեր նշած հարցազրույցում իմ հայտնած կարծիքին, ապա դա վերաբերում էր միայն բանակում կամավորների ընդգրկվածությանը, ինչն ազդում էր տնտեսությանակտիվության վրա: Իսկ նրանց վերադարձը քաղաքացիական կյանք դեռևս չի նշանակում առաջնագծում մեր զգոնության նվազում, քանի որ զգոնությունն միայն դիրքապահների քանակով չէ պայմանավորված: Իրավիճակի հանդարտման մասին իմ հայտնած կանխատեսումն առաջին հերթին պայմանավորված է ապրիլյան քառօրյա պատերազմում Արցախի պաշտպանության բանակի կողմից հակառակորդին հասցված ցավոտ հակահարվածով, մեր բանակի պատրաստականության ու զգոնության բարձրացմամբ և համանախագահ երկրների միջնորդական ակտիվ աշխատանքով:
- Դուք հայտարարել եք նաև, որ հայկական Զինված ուժերի մարտունակությունը եղել և մնում է շատ բարձր մակարդակի վրա, և հայ զինվորի մարտական ոգին անհամեմատ բարձր է քան հակառակորդինը: Այդ դեպքում ինչպե՞ս կգնահատեիք մի շարք ոչ միայն Բաքվի, այլև մոսկովյան ռազմական վերլուծաբանների տեսակետները այն մասին, որ ադրբեջանական բանակում նկատելի նվազել է վախը հայկական բանակի նկատմամբ, ինչը գերիշխող էր 1993-94թթ-ի պարտությունից հետո:
- Ընդհանրապես, մենք երբեք չենք թերագնահատել մեր հակառակորդին, և մեր ունեցած տեղեկությունների ու վերլուծությունների հիման վրա միշտ էլ փորձում ենք նրա ուժեղ և թույլ կողմերը գնահատել: Ես այդքան էլ համամիտ չեմ Ձեր նշած տեսակետի հետ, քանի որ բոլոր տեսակի եզրակացությունները լինում են կոնկրետ արդյունքով: Մասնավորապես, թե 2014թ.-ի հուլիս-օգոստոս ամիսներին, թե դրանից հետո, և առանձնապես ապրիլյան քառօրյա պատերազմի ընթացքում մենք տեսել ենք, թե ինչպես թուրքական բանակում հատուկ պատրաստվածություն անցած հետախուզադիվերսիոն հատուկ ջոկատայինները ջախջախվում էին մեր բանակի ժամկետային՝ 18-20 տարեկան տղաների կողմից:
Բացի դրանից, մեր հավաստի տվյալներով՝ մի քանի ուղղություններում գրանցվել են այնպիսի դեպքեր, որ ադրբեջանցիները իրենց գրոհող զինվորների թիկունքից կրակում էին, եթե նրանք փորձ էին անում փախուստի դիմել կամ նահանջել մեր բանակի ճնշման ներքո: Ավելին՝ եթե ադրբեջանական գրոհայինները դիմում էին իսլամական պետությանը հարիր մեթոդների՝ գլխատումներ, խոշտանգումներ, ապա ղարաբաղյան բանակում բարձր տոկոս էին կազմում անձնազոհության ու խիզախման այլ դեպքերը: Նշված և մի շարք այլ գործոնների շնորհիվ նույնիսկ միջազգային չեզոք փորձագետներն են փաստում, որ Ադրբեջանը մի քանի անգամ ավելի շատ զոհ ու վիրավոր է ունեցել այդ օրերին, քան Ղարաբաղը:
Կարծում եմ՝ այս իրողությունները ճիշտ վերլուծելով՝ դժվար չէ հասկանալ իրականությունը, որ եթե անգամ իրենց նոր սերունդը տրամաբանորեն չունի նույնչափ վախ, քանի որ չի տեսել 90-ականների խայտառակ պարտությունները, սակայն դա չի նշանակում, որ ընդհանրապես վախ չունի և ադրբեջանական բանակը կարող է հոգեբանական և մարտական պատրաստվածությամբ համեմատվել մեր բանակի հետ: Այնպես որ իմ տեսակետը այս առումով հիմնավոր ու հաստատուն է:
- Մայիսին ֆրանսիացի լրագրողների հետ հանդիպմանը Դուք հայտարարել եք. «Երևանը կճանաչի ԼՂՀ-ն, բայց այդ գործընթացը կարող է տևել օրեր կամ տարիներ»: Երբ այդ ճանաչումը վերջապես լինի հնարավո՞ր է արդյոք հավանականության բարձր աստիճանով կանխորոշել նաև հանրաքվե ԼՂՀ-ում՝ Հայաստանի կազմում լինելու մասին, թե դա անելը նպատակահարմար չէ, քանի որ դա կարող է առաջ բերել տարաձայնություններ ՀԱՊԿ-ի ներսում:
- Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության ճանաչումն այլընտրանք չունի, քանի որ միջազգային հանրությունը ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման գործընթացում ընդունում է ղարաբաղցիների պահանջը, և ազգերի ինքնոնորշման միջազգային իրավունքի հիման վրա պետք է որոշվի Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցը, այն է՝ անկախ հանրապետություն:
Մենք, իհարկե, կողմ ենք Հայաստանի Հանրապետության կողմից Ղարաբաղի ճանաչմանը, սակայն միաժամանակ հասկանում ենք, որ առկա են որոշ ազդող գործոններ՝ այդ թվում բանակցային գործընթացով պայմանավորված, որոնց հետ պետք է հաշվի նստել: Լավագույն տարբերակն այն է, որ Ադրբեջանի հետ հակամարտության կարգավորման շրջանակներում լուծվեր ԼՂՀ միջազգային ճանաչման հարցը, բայց, հաշվի առնելով Բաքվի ակնհայտ ապակառուցողական, հայատյաց ու ռազմատենչ քաղաքականությունը, այժմ ճանաչման գործընթացը չպետք է պայմանավորել բացառապես հիմնախնդրի լուծման բանակցություններով, քանի որ ճանաչումն ինքնին խթանելու է կարգավորումը և անվտանգության լրացուցիչ երաշխիքներ է ապահովելու ԼՂՀ-ի համար: ՀՀ իշխանությունների ուղերձն այդ առումով հստակ է, որ եթե Ադրբեջանը հրաժարվի բանակցային գործընթացից և կրկին փորձի խնդիրը լուծել ռազմական ագրեսիայի միջոցով, ապա Երևանը կճանաչի Ղարաբաղի անկախությունը: Ինչ վերաբերում է ճանաչումից հետո մեր հետագա քայլերին ՀՀ-ին միանալու մասով, դա այդ ժամանակ կվճռվի մեր ժողովրդի կողմից՝ համոզված եմ՝ անկախ արտաքին հանգամանքներից:
- ԼՂՀ-ն ներկայումս դե-ֆակտո ներկայացված չէ բանակցային գործընթացում և ձեր հանրապետությունը պահանջում է վերականգնել բանակցությունների եռակողմ ձևաչափը: Երևանը անփոփոխ հայտարարում է, որ այդ կոնֆլիկտը Բաքվի և Ստեփանակերտի միջև է՝ այդ առումով ինքն էլ չընդունելով ԼՂՀ-ն: Ստացվում է, որ ֆորմալ տեսանկյունից Երևանի համար ձեր հանրապետությունը մնում է որպես Ադրբեջանի մաս, չնայած դա հակասական է հնչում: Ձեզ չի՞ թվում, որ այստեղ ինչ-որ իրավական հակասություն կա:
- Այո, մենք պահանջում ենք բանակցային գործընթացում ԼՂՀ լիարժեք մասնակցության ֆորմատի վերականգնում, որին դեմ է Ադրբեջանը և նրա կողմից այս հարցում ոչ կառուցողական մոտեցումն անընդհատ ձգձգում է ղարաբաղյան հակամարտության վերջնական կարգավորումը: Առանց ղարաբաղյան կողմի անմիջական և ամբողջական մասնակցության չի կարող որևէ հաջողություն գրանցվել, քանի որ այնտեղ հենց Ղարաբաղի հարցն է լուծվում, և Ղարաբաղի բնակչությունն էլ պետք է համաձայնություն տա հիմնախնդրի կարգավորման վերջնական տարբերակին:
Ձեր նշած պայմաններում ես որևէ իրավական խնդիր չեմ տեսնում, քանի որ ավելի կարևոր է դե ֆակտո իրավիճակը: Փաստացի, Հայաստանի Հանրապետությունն ուղիղ և հավասար հարաբերություններ ունի պաշտոնական Ստեփանակերտի հետ, որոնք բնորոշ են միջազգային իրավունքի երկու սուբյեկտների: Բացի դրանից, Երևանը նաև չի ճանաչել Ղարաբաղը՝ որպես Ադրբեջանի տարածք:
- Ըստ ոչ պաշտոնական հաղորդագրությունների՝ այսպես կոչված «Լավրովի պլանը» ենթադրում է ձերբազատել Հայաստանը տնտեսական բլոկադայից և Ղարաբաղ մտցնել խաղաղապահ զորքեր՝ փոխարենը ադրբեջանական 5 շրջանների վերադաձնելու պայմանով: Նախագահ Սահակյանը օրեր առաջ պահանջել է զերծ մնալ «անհիմն հայտարարություններից»՝ ասելով, որ Ղարաբաղում հողերի վերադարձ չի լինի: Ձեր կարծիքով, ինչո՞ւ ռուս կամ այլ խաղաղապահները չեն կարող հանրապետության բնակչության անվտանգությկան երաշխավորը լինել, այն դեպքում, երբ Դուք վերադարձնեք Բաքվին 7 շրջաններից՝ 5-ը:
- Քանի դեռ ղարաբաղյան կողմը չի մասնակցում բանակցային գործընթացին՝ որպես լիարժեք կողմ, ցանկացած պլան կամ առաջարկ, ինչպես արդեն նշեցի, դատապարտված է ձախողման: Մեզ հետ որևէ պլան չի քննարկվել և, դրանից ելնելով, սխալ կլինի որևէ ենթադրություն կամ եզրակացություն անելը: Հակառակ դեպքում այս առումով ոչ պաշտոնական վարկածների շրջանառումն, ինչպես ԼՂՀ նախագահն է հայտարարել, կարող է միայն շահարկման առիթ դառնալ: Խոսքը հավասարապես վերաբերում է նաև տարածաշրջանում խաղաղապահ ուժերի տեղակայմանը: Այսօր Ղարաբաղի բնակչության անվտանգության իրական և միակ երաշխավորը Ղարաբաղի պաշտպանության բանակն է, որն ապահովում է նրա խաղաղ կենսագործունեությունը և զսպում Ադրբեջանի ռազմատենչ ագրեսիան:
- Մոսկովյան մի շարք լրագրողներ ապրիլի 5-ից հետո այցելել են ադրբեջանական Թեր-թերի շրջան և տեսանկարահանել հայկական հրետանու հասցրած վնասները: Վնասված էին նաև խաղաղ բնակչների տները: Ձեր կարծիքով նման դրվագները անխուսափելի՞ են 2 կողմերի հրետանիների մենամարտի ընթացքում: Հայկական կողմից խաղաղ բնակիչների շրջանում պատասխան կորուստները ևս անխուսափելի՞ են:
- Ռուսական և միջազգային այլ առաջատար ԶԼՄ-ների ներկայացուցիչներ թե՛ ապրիլյան քառօրյա պատերազմի ընթացքում, և թե՛ դրանից հետո պարբերաբար հնարավորություն են ունեցել ազատ աշխատելու Ղարաբաղում, և տեսել են, թե ինչպես է ադրբեջանական կողմը հրետակոծության համար թիրախ ընտրել հայկական խաղաղ բնակավայրերը: Սա, իհարկե, ռազմական հանցագործություն է, որին, ցավոք, դեռևս համապատասխան գնահատական չի տվել միջազգային հանրությունը:
Ի տարբերություն Ադրբեջանի՝ մեր Պաշտպանության բանակը երբևէ նպատակային չի հարվածել նրանց խաղաղ բնակավայրերին: Հակառակը՝ մենք բազմիցս հայտարարել ենք, անգամ հաստատող լուսանկարներ ենք հրապարակել, որ ադրբեջանական կողմն իր հրետանին, որով հրետակոծության էր ենթարկում ղարաբաղյան բնակավայրերն ու դիրքերը, տեղակայում է խաղաղ բնակավայրերում: Դրա հետևանքով, բնականաբար, պատասխան գործողությունների ժամանակ ռիսկի տակ էին ընկնում նաև այդ բնակավայրերը: Համոզված եմ, որ իրենք այդ քայլին են գնացել թե՛ մեր հարվածների հավանականությունը նվազեցնելու, թե՛ հարվածների դեպքում իրենց տուժած բնակավայրերը որպես քարոզչական խաղաքարտ օգտագործելու նպատակով: Դա, ինչպես տեղյակ եք, միջազգային հումանիտար իրավունքի կոպիտ խախտում է, բացի սեփական հասարակության հանդեպ հանցագործություն ու անբարոյականություն լինելուց:
- Դուք արդեն նախնական հայտարարել եք ապրիլյան պատերազմի հասցրած վնասի չափերը: Կա՞ն արդյոք հաշվարկներ այն մասին, թե երբ նորից կվերականգնվի հանրապետության ժողովրդական տնտեսությունը. ի՞նչ բնագավառների հաշվին: Կկարողանա արդյո՞ք կառավարությունը նախկին մակարդակի վրա պահել սոցիալական պարտավորվածությունը:
- Եթե տնտեսությանը հասցված ուղղակի վնասները կարելի է այսօր որոշակիացնել, ապա անուղղակի վնասները հաշվարկելու համար դեռ երկար ժամանակ է պահանջվելու: Հետևաբար, այսօր դժվար է կանխատեսել նաև, թե երբ կկարողանանք լիարժեք վերականգնել հանրապետության տնտեսության նախկին մակարդակը: Այնուամենայնիվ, պետք է նշել, որ Ղարաբաղի տնտեսության զարգացման համար կառավարության դեռևս 2008թ.-ին ընտրած առաջնահերթ ուղղությունները՝ հանքարդյունաբերությունը, գյուղատնտեսությունը, հիդրոէներգետիկան և զբոսաշրջությունը շարունակում են մնալ որպես գերակա ուղղություններ: Նշված հիմնական և ավելի փոքրածավալ այլ ոլորտների զարգացման հաշվին էլ նախատեսում ենք պահպանել երկրի տնտեսության զարգացման վերջին տարիների տեմպերը: Համոզված եմ, որ տնտեսության արագ վերականգնման և հատկապես ներդրումների ներգրավման գործում մեզ կաջակցի նաև հայկական Սփյուռքը:
Ինչ վերաբերում է կառավարության կողմից ստանձնած սոցիալական պարտավորություններին, պետք է ասեմ, որ դրանք հիմնականում պահպանվելու են, քանի որ մեր ունեցած եկամուտները դա թույլ են տալիս:
-Ձեր կառավարությունը վերջին տարիներին որպես գլխավոր խնդիր է դրել զբոսաշրջության զարգացումը: Ձեր կարծիքով նորից ե՞րբ կվերականգնվի օտարերկյա զբոսաշրջիկների հոսքը:
-Նախ ասեմ, որ Ղարաբաղի զբոսաշրջային վայրերը բավականին հեռու են գտնվում սահմանային գոտիներից և դրանք շատ անվտանգ են: Այս մասին քաջատեղյակ են բոլոր այն զբոսաշրջիկները, ովքեր հաճախ են այցելում Ղարաբաղ: Իհարկե, որոշակի ակտիվության պատերազմական գործողությունների դադարից հետո միշտ էլ որոշակի ժամանակ զբոսաշրջիկների մի մասը զգուշանում է այդ տարածքներ այցելելուց, և նաև այդ հանգամանքն է պայմանավորում տնտեսության վերոնշյալ անուղղակի վնասները: Սակայն կարծում եմ՝ այդ դադարը երկար չի տևի, քանի որ Ղարաբաղն իր բնաշխարհով ու տեսարժան վայրերով համարվում է Կովկասի հրաշալիքը և անհնար է այստեղ չայցելել: Բացի դրանից, փորձելու ենք հետևողական աշխատանքով բարձրացնել Ղարաբաղի զբոսաշրջային գրավչությունը, ինչն իր դրական ազդեցությունը կթողնի զբոսաշրջիկների հոսքի վրա:
