Ադրբեջանը տարածաշրջանային զարգացումներում. վերլուծական
Ադրբեջանը տարածաշրջանային զարգացումներում. վերլուծական
ՍՏԵՓԱՆԱԿԵՐՏ, 10 հուլիսի, ԱՐՑԱԽՊՐԵՍ: Ի՞նչ ներքաղաքական և արտաքին քաղաքական զարգացումներ են տեղի ունենում Ադրբեջանում և ի՞նչ պատճառներ են ընկած 2020 թ. հունիսի վերջին և հուլիսի սկզբին տեղի ունեցած իրողությունների հիմքում:
- Իրողությունները փաստում են, որ Իլհամ Ալիևի կողմից ադրբեջանական ՊՆ-ում կատարվող ինտենսիվ փոփոխությունների, ինչպես նաև ԱԳՆ–ում տեղի ունեցող զարգացումների պատճառների հիմքում ընկած են կառավարող օղակի նկատմամբ անվստահության բարձր մակարդակը և իշխանության լծակները կորցնելու վտանգը, ուստի գործողությունները թերևս տեղավորվում են կանխարգելման տրամաբանության մեջ: Պետք է ենթադրել, որ այս ուղղությամբ նոր զարգացումներն իրենց սպասել չեն տա:
- Վերջին զարգացումներում Ի. Ալիևի գործելակերպի մասն են կազմում N զորամասերի բացումը կամ հնարավոր վերաբացման միջոցառումները որպես «մկանների ցուցադրության» ակնհայտ պրակտիկա: Այդ առիթով հաղթական ելույթները, մասնավորապես՝ այդ ֆոնին հակամարտության լուծման դիվանագիտական ճանապարհը բացառելու և ուժի կիրառման միջոցով տարածքային ամբողջականության վերականգման միջազգային իրավունքով սահմանված Ադրբեջանի «լիիրավ իրավունքի» մասին համապատասխան խոսույթն ամրապնդելու համար ձևավորվում են մեղադրականներ և արդարացումներ:
- Անկախ այն հանգամանքից, որ Ի. Ալիևի ռազմաշունչ հռետորաբանությունն ուղղված է ներքին լսարանին, առկա իրողությունները թույլ են տալիս փաստելու, որ ռազմական գործողությունների վերսկսման հավանականությունը շարունակում է բարձր մնալ: Հատկանշենք ակնհայտ խուսանավման նպատակ ունեցող Ադրբեջանի ՊՆ պաշտոնական հաղորդագրությունը, «որ առաջնագծին մերձ տեղակայված զորավարժությունների ժամանակ օգտագործված զինտեխնիկան և զինանձնակազմը վերադառնում են մշտական տեղակայման վայրեր»։
- Վերջին իրողություններում ադրբեջանական քարոզչության հիմնական թիրախը ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման գործընթացն է, մասնավորապես կողմնորոշիչ հարվածային ազդակներն ուղղված են ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահությանը: Այս իրողություններով պայմանավորված անհրաժեշտություն կա ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահության կարգավորման դիսկուրսի վերաթարմացման, հատկապես՝ համահարթեցված վտանգավոր քաղաքականությունից հրաժարում և ուղղորդված աշխատանք Ադրբեջանի ագրեսիվ հռետորաբանության սահմանափակման ուղղությամբ: Մասնավորապես օբյեկտիվ հարցադրում կարող է առաջադրվել կարգավորման դերակատարություն ստանձնած միջազգային կառույցի կողմից: Օրինակ՝ «Եթե Ադրբեջանը բավարարված չէ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահության ձևաչափով կամ գործելակերպով, ապա ի՞նչ է առաջարկում դրա փոխարեն»: Այս իրողությունները տանելով օրինաչափությունների տիրույթ, հնարավոր կարելի է համարել, որ տվյալ դեպքում Թուրքիան հերթական անգամ կարող է առաջարկել իր դերակատարությունը համանախագահության ձևաչափում:
- Խաղաղաշինության /peacebuilding/ տրամաբանություն առաջարկող ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահության կողմից այն առաջին հերթին պետք է կիրառելի դարձնել վերևից՝ մասնավորապես փակելով ագրեսիան բորբոքող գործիքների խողովակները: Հատկանշական է, որ վերջին օրերին վերաթարմացել է ԵԱՀԿ անդամ պետություն Սլովակիայի կողմից զենքի միջնորդավորված վաճառքը Ադրբեջանին: Դա այն դեպքում, երբ Սլովակիան 2008 թվականին միացել էր այն փաստաթղթին, ըստ որի ԵԱՀԿ-ն արգելում է հակամարտությունների կողմ հանդիսացող պետություններին զենքի վաճառքը: Թեման ակտիվ էր նաև 2019 թ. երբ պարզվել էր, որ չեխոսլովակյան համատեղ հոլդինգը՝ Czechoslovak Group-ը, շրջանցելով միջազգային էմբարգոն, «Դանա» տեսակի հաուբիցներ և «Վամպիր» տեսակի հրթիռային կայանքներ էր տրամադրել Ադրբեջանին:
- Ադրբեջանը հայկական հետք տեսավ Իրան-Ադրբեջան օդային սահմանի հետ կապված հերթական ինտրիգում: Խոսքը մասնավորապես ռուսական ԶԼՄ-ներում տարածված այն տեղեկատվության մասին է, ըստ որի Ադրբեջանի տարածքից լրտեսական F-35 կործանիչները մտել են ԻԻՀ օդային տարածք : Չնայած ռուսական ԶԼՄ-ների կողմից լրատվական դաշտում հայտնված տեղեկատվությունը ադրբեջանական կողմից որակվեց որպես «պրոհայկական» և համապատասխանաբար հերքվեց, բայց այն պատճառ հանդիսացավ, որ Իրանն ամրացնի Ադրբեջանի հետ իր օդային սահմանը, մասնավորապես՝ «հրապարակային» կերպով ամրացվեց ռուսական արտադրության «СА-75» և «Двина» զենիթահրթիռային համալիրով, որը ներառում է համապատասխան ռադարներ օդային տարածքը վերահսկելու և անհրաժեշտության դեպքում խոցելիության բարձր մակարդակով: Սա առիթ էր ամրացնելու Իրան–Ադրբեջան օդային սահմանը. իրանական կողմն այս դեպքում անհանգստանալու առիթներ ունեցել է՝ հատկապես Ադրբեջանի տարածքը իսրայելական կամ ամերիկյան կողմից օգտագործվելու առումով:
- Վերջին շրջանում Ադրբեջանում վերաթարմացել է «Ազգային Ճակատ» և «Մուսավաթ» ընդդիմադիր կուսակցությունների դեմ քարոզչությունը և հետապնդումները: Մասնավորապես կուսակցությունները մեղադրվում են՝ «90-ականների սկզբին տեղի ունեցած հաղորդակցության գծերի կտրման և վաճառքի, քաղաքացիական պատերազմի սանձազերծման, Լեռնային Ղարաբաղի հանձնման գործում, ԱԺՃ իշխանությունների դասալքության մեջ»: Վերջին շրջանում Ադրբեջանում ձերբակալվել են ԱԺՃ 20 ակտիվիստներ, երեք անձանց նկատմամբ հարուցվել են քրեական գործեր, մեկ հոգի տեղափոխվել է հոգեբուժարան: Հարկ է նշել, ադրբեջանական իշխանությունները հստակ գիտակցում են, որ հասարակություններին հատուկ ընդդիմադիր ակտիվ փոքրամասնության և պասիվ մեծամասնության հարաբերակցությունը COVID-19-ի պայմաններում կարող է հակառակ տեսքն ստանալ:
- Տեղեկատվական պատերազմների «ազատ կրակի գոտում» կարող են հայտնվել հակամարտող պետությունների օբյեկտիվ իրողությունները: Մասնավորապես՝ զարգացումների և հասարակության «համացանցայնացման» բարձր տեմպերի պայմաններում խնդիր է դարձել թիրախավորելու, արհեստական օրակարգային մակարդակ հաղորդելու, պահական խոսույթ ձևավորելու այնպիսի խնդիրների հաշվին, որոնք կարող են ժամանակավոր շեղում ապահովել ներքաղաքական սոցիալական զարգացումներից: Կարող ենք արձանագրել, որ ադրբեջանական կողմից ունենք նախադեպը չունեցած շատախոսություն հայկական ներքաղաքական իրողությունների թիրախավորման ուղղությամբ:
Նելլի Բաղդասարյան պ.գ.թ., դոցենտ, ԱրՊՀ պատմության և քաղաքագիտության ամբիոն, ՄՄՀ Կովկասագիտության կենտրոնի Հարավային Կովկասի և Մերձավոր Արևելքի տարածաշրջանի գիտաճյուղի ղեկավար
