Սեպտեմբերի 27-ից Ադրբեջանի կողմից Արցախի տարածքում սանձազերծված պատերազմը կատալոնացի քաղաքագետ Աբել Ռիուն համեմատում է անցկացնում 1915 թվականին հայերի հանդեպ տեղի ունեցած ցեղասպանության հետ:
Հայերը կանգնած են էքզիստենցիալ սպառնալիքի առջև. կատալոնացի քաղաքագետ Աբել Ռիուի հարցազրույցը
ՍՏԵՓԱՆԱԿԵՐՏ, 29 հոկտեմբերի, ԱՐՑԱԽՊՐԵՍ: Ըստ քաղաքագետի 1915 թվականի ցեղասպանության ստվերը տարածվում է այսօր, և ճիշտ այնպես, ինչպես մեկ դար առաջ, նրանք թուրքերի ձեռքով բնաջնջվեցին Արևելյան Անատոլիայում, այսօր նրանք կարող են բնաջնջվել Արցախի տարածքից, ինչպես նաև՝ արմատախիլ կարվի ամբողջ պատմական և մշակութային ժառանգությունը տարածաշրջանում:
Աբել Ռիուն նշում է, որ մինչ այժմ մոտ 90.000 մարդ՝ այսինքն Արցախի բնակիչների 60% -ը, ստիպված են եղել լքել իրենց տները, ինչը իրական էթնիկական զտում կլինի, եթե նրանք չկարողանան վերադառնալ:
Քաղաքագետի հետ «Արցախպրես»-ի թղթակցի հարցազրույցը ներկայացնում ենք ստորև.
-Պարո՛ն Ռիու, պատերազմի այս օրերին Ադրբեջանը ցույց է տալիս իր քաղաքականության իրական դեմքը՝ անգամ ռազմական հանցագործություններ և խոշտանգումներ կատարելով խաղաղ բնակիչների շրջանում: Այս պայմաններում հնարավո՞ր է խոսել Ադրբեջանի կողմից Արցախի ինքնավարության և կարգավիճակի ճանաչման հարցի մասին:
-Ադրբեջանի կողմից ներկայիս հարձակումը հայերի կողմից ընկալվում է որպես նոր էքզիստենցիալ սպառնալիք իր ժողովրդի դեմ, և այդ հարձակման դեմ պայքարը գոյատևման համար մղված պայքար է: Սիմոն Մաղաքյանի և Սառա Փիքմանի հետազոտությունների համաձայն՝ վերջին տարիներին Ադրբեջանի, հատկապես Նախիջևանի շրջանի մի շարք տարածքներում գտնվող հայկական ժառանգության ոչնչացումը, այդ թվում՝ 89 եկեղեցի, 5480 խաչքար և 22 հազար 700 գերեզման, կասկածի տեղիք չի տալիս, թե ինչ կլինի, եթե Լեռնային Ղարաբաղի տարածքը վերահսկվի Ադրբեջանի կողմից:
Ռամիլ Սաֆարովի դեպքը, ադրբեջանական զինվորականների կողմից իրականացված պատերազմական հանցագործությունները՝ ներառյալ խաղաղ բնակիչների և հայ մարտիկների սպանությունները սեպտեմբերի 27-ից ի վեր, վայրագությունները, ինչպես նաև խոշտանգումները, գլխատումները 2016 թ.-ի կարճատև պատերազմի ընթացքում վերահաստատում են այն փաստը, որ հայերը կանգնած են էքզիստենցիալ սպառնալիքի առջև: Մենք խոսում ենք էթնիկական ատելության մասին: Այս ամենը ապացուցում է, որ վերականգնողական անջատումը կամ անկախությունը կարող են դիտվել որպես բնակչությանը մարդու իրավունքների լուրջ խախտումներից պաշտպանելու միակ միջոց:
-Իսկ ինչպե՞ս կգնահատեք այն փաստը, որ այսօր Ադրբեջանը պատերազմ է մղում Արցախի դեմ Թուրքիայի, Իսրայելի աջակցությամբ և նաև ահաբեկիչների ու վարձկանների անմիջական ներգրավմամբ:
-Ադրբեջանը այն կողմն էր, որն ուներ առավելագույն պատճառներ 1994 թ.-ի ստատուս քվոյից հետո դժգոհ մնալու համար: 1990-ականների պատերազմում նրա պարտությունը նշանակում էր ոչ միայն կորցնել վերահսկողությունը Ղարաբաղի, այլ նաև՝ հարակից յոթ շրջանների նկատմամբ: Այս իմաստով՝ վերջին տարիներին ամբողջ Լեռնային Ղարաբաղը «ազատագրելու» և Ադրբեջանի «տարածքային ամբողջականությունը» վերականգնելու կոչերը օգտագործվել են Իլհամ Ալիևի ավտորիտար ռեժիմի կողմից՝ քարոզչական տեսանկյունից: Նրանք փորձել են ուշադրությունը շեղել կոռուպցիայի, բռնաճնշումների և իշխանության չարաշահման դեպքերից՝ տարիներ շարունակ սնուցելով հակահայկական տրամադրությունները Ադրբեջանի բնակչության շրջանում:
Պատերազմը Ադրբեջանի համար ունի երկակի նպատակ. պատերազմն ինքնին՝ որպես տարածքային նվաճման միջոց, և միևնույն ժամանակ պատերազմ՝ որպես գործիք հայերին ճնշելու համար՝ նոր ենթադրական բանակցություններում զիջումներ կատարելու համար: Բայց դիրքորոշումներն այսօր ավելի հեռու են, քան երբևէ, կանխատեսումները հոռետեսական են, և բոլոր ցուցումները ցույց են տալիս, որ ռազմական գործողությունները չեն դադարի գոնե միջնաժամկետ հեռանկարում: Հաշվի առնելով մինչ այժմ զոհերի քանակը՝ մենք խոսում ենք մի իրավիճակի մասին, որը երկարաձգելու դեպքում կարող է հանգեցնել իրական հումանիտար աղետի, որն էլ կարող է սրվել թուրքական կամ ռուսական ռազմական ավելի մեծ ներգրավվածությամբ՝ առանց բացառելու Սիրիայի սցենարի կրկնությունը:
-Պատերազմի ընթացքում Ադրբեջանի կողմից վարձկան ահաբեկիչների ներթափանցումը Արցախի տարածք ենթադրում է այդ տարածքում միջազգային ահաբեկչության կիրառում, որի մասին խոսել է Արցախի Հանրապետության Նախագահ Արայիկը Հարությունյանը:
Ձեր կարծիքով՝ արդյո՞ք տարածաշրջանում ահաբեկիչների առկայությունը չի նշանակում Արցախ-Ադրբեջան հակամարտությունից դուրս միջազգային ահաբեկիչների կողմից լայնածավալ գործողությունների հնարավորությունների ստեղծում:
-Կարծում եմ՝ Մոսկվան իրավացի է, որ մտահոգությամբ է ընկալում ռազմական մակարդակով Թուրքիայի մուտքը մի տարածաշրջան, որը Ռուսաստանը համարում է իր ազդեցության գոտիներից մեկը, առավել ևս ՝ ջիհադիստների տեղակայումը Հյուսիսային Կովկասի մոտ, ինչպիսիք են Դաղստանը կամ Չեչնիան, որն ունի ողբերգական արձանագրություն ահաբեկչական ջիհադիստական գործունեության մասին և ինչ-որ պահի՝ կրկին բռնկվելու հնարավորություն: Սիրիայից բերված վարձկանների ներկայությունն իսկապես ապակայունացնող վտանգ ունի ինչպես Կովկասի ողջ տարածաշրջանի, այնպես էլ Իրանի համար:
-Ըստ Ձեզ՝ ի՞նչն է խանգարում միջազգային հանրությանը ընդունել Արցախը որպես առանձին պետություն և ճանաչել Արցախի Հանրապետության անկախությունը:
-Թուրքիան և Ադրբեջանը հզոր, ազդեցիկ պետություններ են՝ տնտեսական, ռազմական և էներգետիկ պատճառներով. գտնվում են Եվրոպայի և Ասիայի, Կովկասի և Մերձավոր Արևելքի միջև ռազմավարական վայրերում, ընդհանուր ելք ունեն դեպի 5 ծով և ընդհանուր առմամբ՝ 90 միլիոն բնակչություն: Քիչ պետություններ կցանկանան հարաբերությունները վատացնել այս երկու երկրների հետ՝ ճանաչելով Արցախի անկախությունը: Բացի այդ, պետությունների տարածքային ամբողջականության հարցը միջազգային գործերում զգայուն և շատ նուրբ հարց է, քանի որ երկրները հակված են խուսափել ինքնորոշման իրավունքի վրա հիմնված դեպքերի դրական նախադեպերից, խուսափել դոմինոյի էֆեկտից, որն ի վերջո կարող է ազդել իրենց վրա:
-Տարբեր երկրներում քաղաքական ուժերի ներկայացուցիչներ, կազմակերպություններ, ազդեցիկ անհատներ այս օրերին հանդես են գալիս Արցախում տիրող իրավիճակը դատապարտող կոչերով, հայտարարություններով: Այդ ուժերը ինչքանո՞վ են ներկայացնում իրենց ներկայացրած երկրների քաղաքական հայացքները:
-Իսպանիայի դեպքում, ես կասեի մի քանի բացառություններով: Բասկերի և Կատալոնիայի խորհրդարանները՝ Կատալոնիայի ու Բասկերի երկրի անկախության կողմնակից կուսակցությունների և կազմակերպությունների հետ միասին, աջակցություն են հայտնել Արցախին և դատապարտել Թուրքիայի ու Ադրբեջանի ռազմական ագրեսիան:
-Ի՞նչ եք կարծում դիվանագիտական խողովակներով հնարավո՞ր է հասնել հարցի կարգավորման վերջնական լուծման։
-Հաշվի առնելով մինչ այժմ Մինսկի խմբի անդամների միջնորդությամբ համաձայնեցված երեք զինադադարի ձախողումները՝ Ադրբեջանի զինված ուժերի կողմից՝ Թուրքիայի աջակցությամբ դրանց խախտումները, դժվար է կանխատեսել առճակատումների կարճաժամկետ դադարեցում: Միայն Ադրբեջանի և Թուրքիայի վրա միջազգային մեծ ճնշումը՝ ներառյալ պատժամիջոցները և տնտեսական այլ միջոցներ, կարող են փոխել նրա ռազմատենչ դիրքորոշումը, բայց, ցավոք, դա կարծես շատ շուտով չի լինի: Այնուամենայնիվ, չի բացառվում տարածաշրջանում նոր ստատուս-քվոյի շուրջ համաձայնություն ձեռք բերելու համար Մոսկվա-Անկարա երկկողմ բանակցային դաշտի ինչ-որ պահի ակտիվացումը, ինչը կարող է հանգեցնել, որ հայերը ստիպված կլինեն փոխարենը հրաժարվել մի շարք տարածքներից:
Առաջարկություն, որը դժվար կլինի կյանքի կոչել՝ հաշվի առնելով երկու կողմերի դիրքորոշումները և Հայաստանի կողմից անհանգստությունը, որ տարածքների փոխզիջումը ապագայում նոր ճգնաժամերի դուռ կբացի: Թվում է, թե ամեն ինչ ցույց է տալիս, որ, ցավոք, երկրորդ ղարաբաղյան պատերազմը շուտով չի ավարտվի: Բայց, ի վերջո, միայն բանակցային կարգավորումը, և ոչ թե պատերազմը, միջոցն է, որն ի վիճակի է տարածաշրջանում երկարաժամկետ խաղաղություն հաստատել:
Հարցազրույցը՝ Անի Ավանեսյանի