tert.am-ը հրապարակել է ԼՂՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարար Սամվել Ավանեսյանի հարցազրույցի երկրորդ մասը:
«Մենք քեզ շատ ենք սիրում, բայց կարևորը ոչ թե դու ես, այլ՝ քո ընտանիքը». Արցախի սոցապնախարար /Երկրորդ գլուխ/
ՍՏԵՓԱՆԱԿԵՐՏ, 26 ՄԱՅԻՍԻ, ԱՐՑԱԽՊՐԵՍ։
-Պարո՛ն նախարար, մենք այսօր գրագետ զբոսաշրջիկին չենք կարող գայթակղել Արցախի մասին պատմող ալ ու ալվան պատմություններով: Խելոք մարդը երկրի մակարդակի, արժեհամակարգի մասին տեղեկատվությունը քաղում է հենց բյուջեից: Հարկերի և ծախսերի պատմության մեջ է հենց որևէ երկրի ոգին՝ հասարակական կառուցվածքից մինչև քաղաքականություն և մշակույթ: Հատկապես, սոցիալական ոլորտի առանձին ծախսեր, իսկապես արտառոց են թվում: Հիմա, խնդրում եմ անկեղծ ասեք, արդյո՞ք խելամիտ է օրինակ 1 միլիոն դրամ տալ երրորդ երեխային, այն դեպքում, երբ չենք կարողանում անվճար դարձնել մանկապարտեզը:
-Դուք հիմա ինձ հարցաքննելով ստիպում եք, որ ես ընդհանուր քաղաքականության դեմ խոսեմ։ Դեմ չեմ խոսի, իհարկե, բայց անկեղծ կասեմ, որ ես էլ եմ կողմնակից, որ որոշ բաներ վերանայվեն։ Արդյունավետության առումով, իհարկե, կան խնդիրներ: Երբ մի գումար կարելի է դնել ու ասել՝ 18 տարեկանդ լրանալուն պես ստացիր, չիմանալով, թե 18 տարի հետո ինչ կարող է լինել: Ասում են՝ երեխաները մեր ապագան են, բայց նրանք ուտել են ուզում այսօր։ Այսինքն՝ այսօրվա հնարավորությունները կարելի է այսօր օգտագործել։ Միշտ կարելի է կատարելագործել խնդիրը և փորձել նոր լուծումներ տալ։ Մի հայտնի պատգամավոր ինձ մի օր ասաց՝ ինչո՞ւ եք ծնված երեխայի համար փող տալիս։ Ես էլ նոր էի այս համակարգում և ասում եմ՝ բա ի՞նչ անենք, ծնելիությունը չխթանե՞նք։ Եվ նա շատ խելոք պատասխան տվեց, ասաց՝ չծնվածի համար տուր, ոչ թե արդեն ծնվածի, երկու երիտասարդ երեխա են ունեցել, դու գալիս ես՝ փող ես տալիս, ինչո՞ւ ես փող տալիս։ Չեղածի համար տուր, որ ունենան։ Ճիշտ է չէ՞ ասում։ Հասարակ մոտեցում է, բայց սկզբունք է փոխում։
-Իհարկե՝ փոխում է. սոցիալական քաղաքականությունը հենց երկրի խիղճն է: Արցախի այսքան առատ սոցիալական ծրագրերը մի տեսակ բարի սոցիալական քաղաքականություն են հիշեցնում, ոչ թե՝ արդարամիտ: Բայց պետության գթասրտությանն ապավինող հասարակությունը հաշմվում է, կորցնում մասնագիտական որակը: Ի վերջո, եթե ներդրված սոցիալական ծրագրերն այդքան լավն են, ինչո՞ւ է դեմոգրաֆիական պատկերն այսքան վատ, ո՞ւր են այդ ծրագրերի իրական արդյունքները:
-Չէ, արդյունքներ կան, մենք բավականաչափ արդյունավետ սոցիալական ծրագրեր ունենք: Բայց մի հանգամանք էլ կա անշուշտ: Երբ մի ծրագիր սկսում ես իրականացնել, ժամանակի մեջ այդ ծրագրի գերին ես դառնում և ծրագրից դուրս՝ շատ դժվար ես ինչ-որ բաներ տեսնում։ Կյանքը նորանոր պահանջներ է առաջադրում և միշտ պետք է պատրաստ լինես վերանայումների, փոփոխությունների: Մենք այսօր Ղարաբաղի ժողովրդագրական ատլասն ենք կազմում, նոր ենք սկսել։ Պատկերացրեք, եթե սա բովանդակային փաստաթուղթ դառնա, գալու է մի պահ, որ ցանկացած պետական այր որոշում կայացնելիս, միանշանակ իր որոշումը պայմանավորելու է սրանով, ավելին՝ այս քարտեզի վրա տեսնելու է իր աշխատանքի իրական պատկերը: Սա յուրօրինակ վեկտոր է դառնալու։
-Վեկտորը մարդն է։ ՀՀ-ում էլ, արդեն երկու տասնամյակ է բոլոր նախարարությունները գերազանցիկ են ըստ իրենց ներկայացրած ամփոփաթերթիկների, բայց թե այդպիսի հրաշալի կյանքից ինչո՞ւ է մեր «ապերախտ» ժողովուրդը լեղապատառ փախչում՝ չգիտենք: Բայց բոլոր նախարարներն էլ, հակառակի պես ամենաշատը հենց մարդակենտրոն բառն են արտասանում:
- Մարդը բացարձակ արժեք է, բայց ես Ձեզ մի բան ասեմ՝ երբ մարդու վրա ես կենտրոնանում, խնդիր ես ունենում։
-Ինչպե՞ս:
-Տեսեք՝ կան անձի և հասարակության շահեր և այս շահերը կարող են բախվել։ Ձեզ համար անձի շահը ավելի բարձր է։ Ինձ համար որպես՝ պետական պաշտոնյա, պիտի բարձր լինի ժողովրդի շահը։
-Ի՞նչ է ժողովուրդը։
-Այն, ինչ տեսնում եք։ Այս 150 հազարը, որի շահերը միշտ չի, որ համընկնում են նրանցից մեկի շահերի հետ։ Ու երբ դու քո քաղաքականությունը կառուցում ես մեկի շահը պաշտպանելու համար, ոչ թե 150 հազարի, արդեն խնդիր է դառնում։
-Դե 150 հազարի հետ ավելի հեշտ է, քան՝ մեկ մարդու: Եթե հիմա Արցախի 150 հազարանոց ժողովուրդը հավաքվի մի հրապարակում ինձ նրանց հետ խոսելն ավելի հեշտ կլինի, քան հիմա՝ Ձեզ հետ է:
-Իսկ եթե նախարար լինեիք, ճիշտ հակառակը կլիներ՝ մեկի հետևից որ ընկնեիր, էն 150 հազարը կտուժեր:
-Մի քիչ սրբագրված, բայց Աստվածաշնչյան տեքստեր եք ասում, պարոն նախարար: Գիրքն ասում է՝ գնալ ու գտնել հարյուրից մեկին, մի մոլորյալ ոչխարի՝ 99-ին թողած:
-Ոչխարի հետևից չի կարելի գնալ, բայց այծի ետևից պիտի գնաս։
-Լավ, վերադառնանք մարդկանց: Կառավարությունների հանճարեղ ծրագրերը մենք պիտի տեսնենք մարդկանց վրա. բոլոր խելոք հայեցակարգերը պիտի մարդկանց դեմքի արտահայտություն դառնա, չէ՞: Թե՞ ես շատ միամիտ բան եմ ասում:
-Չէ, Դուք միամիտ չեք: Ես էլ կառաջարկեմ, որ անգամ ՀՆԱ-ի տեղը երջանկության ինդեքսը հաշվարկեք։ Գիտե՞ք, ով չի աշխատում, նա ոչ մի սխալ թույլ չի տալիս, աշխատողն է, սովորաբար, մի հարցում սխալվում, չէ՞։ Ես Ձեզ հստակ թվերով վճարումների դինամիկան կարող եմ ցույց տալ, թե ինչպես է փոփոխվել։ Բոլորս էլ հասկանում ենք, օրինակ՝ գյուղատնտեսությունը կարող էր ավելի լավ արդյունքներ ցույց տալ: Բայց առանձին ոլորտներում իսկապես առաջընթաց կա, և սա չտեսնել հնարավոր չէ:
- Իհարկե, կա, լավ բանը մարդը միշտ էլ օրինաչափություն է դիտում և առանձնապես հակված չէ քննարկել դրա մանրամասները ի տարբերություն վատի: Պետության արժանապատվությունը կարծեմ կախված է իր քաղաքացիների արժանապատվությունից, իսկ արդյո՞ք քիչ դերակատարում ունի այստեղ երկրի սոցիալական քաղաքականությունը:
-Իհարկե՝ ունի: Երբ ներդրվում են այդ սոցիալական ծրագրերը, միշտ հույս ունես, որ մարդու դեմքի արտահայտությունը պիտի որ փոխվի, բայց նաև հասկանում ես, որ այս սահմանափակ ռեսուրսների պայմաններում չի կարելի ծախսերի մեծ մասը ուղղել սպառման, զգալի մասը պիտի գնա զարգացման ուղղությամբ ։
-Այո, համաձայն եմ, բայց դրա համար միգուցե հարկ է ավելի կարող ուժեր ներգրավել: Օրինակ, ձեր նախարարությունում ՀՀ-ից եկած բարձրակարգ մասնագետներ կա՞ն, թե՞ բավարարվում եք միայն տեղական կադրերով:
-Իհարկե՝ կան: ՀՀ սոցապ նախարարը լուրջ մասնագետներով պարբերաբար այցելում է Ղարաբաղ, իսկ Սոցիալական ապահովության պետական ծառայության ղեկավարն օրումեջ այստեղ է։ Մեր կապերը այն աստիճանի խորն է, որ մենք միասին ոչ միայն աշխատում ենք, այլ՝ ընկերություն ենք անում։ Երբ Դուք ներս մտաք, այստեղ էր Երևանից եկած և արդեն մեր նախարարության աշխատակից, որը Հայաստանում այս համակարգերը մշակող ու ներդրողներից մեկն է՝ միջազգային լիցենզավորված փորձագետ: Մենք ՀՀ-ի սոցապնախարարի հետ համագործակցության հուշագիր ենք ստորագրել, որտեղ կետ առ կետ նշված են մեր բոլոր անելիքները՝ այս տարի ինչ ենք անելու, ովքեր են մասնակցելու և ինչ արդյունք ենք ակնկալում։ Մենք ՀՀ-ում ունենք աշխատանքի և սոցիալական հետազոտությունների ազգային ինստիտուտ, որը կարծես այս ոլորտի ուղեղային ֆաբրիկան է: Քանի որ մենք՝ որպես ԼՂՀ, դրսում չենք կարողանում ներկայանալ, հիմա մենք պայմանավորվել ենք, որ բոլոր այն պատվիրակությունները, որ արտերկիր կգնան հայաստանյան կառույցներից, ներգրավեն նաև մեր մասնագետներին, որպեսզի մերոնք չլճանան:
-Պարո՛ն նախարար, ինձ շատ է հետաքրքրում, թե թիրախային հայտնի խմբերին ինչ պայմաններով է բնակարան հատկացվում, գիտեմ, որ այստեղ գործում են մատչելի պայմաններով նրանց բնակարաններ տրամադրելու ծրագրեր:
-Սոցիալական ծրագրերի հիմնադրամ է ստեղծվել, որը գրանցվել է օրերս։ Մոտ ժամանակներս էլ կձևավորվի խորհուրդը՝ կառուցվածքը պարզ կլինի ու կհաստատվի։ Այսօր արդեն կա երկու ծրագիր, որոնք ենթակա են իրականացման։ Մեկը որոշ սոցիալական խմբերում ընդգրկված քաղաքացիների հիփոթեքային վարկերի սուբսիդավորումն է։
-Որքա՞ն է տոկոսադրույքը:
-Տոկոսադրույքը կասի բանկը, որի հետ մենք կհամագործակցենք։
-Դո՞ւք եք ընտրում բանկը։
-Ոչ, մենք ասում ենք՝ ցանկացած բանկ, որը պատրաստ կլինի այդ խմբերում ընդգրկված քաղաքացուն վճարել հիփոթեքային վարկ, մենք այդ գումարների տոկոսները կփոխհատուցենք։ Մենք, օրինակ, համարում ենք, որ զոհված զինծառայողի երեխաների կյանք մտնելու մեկնարկային պայմաններն ավելի թույլ են և բնակարանի հարցում աջակցում ենք: Մայր գումարները կմարվի վարկառուի կողմից։ Այսինքն՝ քաղաքացու համար կդառնա անտոկոս վարկ։ Իսկ տոկոսագումարներն ամբողջությամբ կփոխհատուցվի նորաստեղծ հիմնադրամի կողմից։Այս ծրագրից կօգտվեն մի քանի թիրախային խմբեր:
-Պարո՛ն նախարար, իսկ երիտասարդությո՞ւնը և հատկապես գյուղական երիտասարդությո՞ւնը. ես վերջերս կարդացի, որ զարգացած երկրներում ամբողջ բնակֆոնդի մոտ 30 տոկոսը սոցիալական բնակարանային ֆոնդն է զբաղեցնում, որի կեսը մատչելի պայմաններով տրամադրված է հենց երիտասարդությանը:
-Մենք երիտասարդներին մեկ այլ ծրագրով ենք սուբսիդավորվում, որն իրականացնում է Արցախի ներդրումային հիմնադրամը։ Հիփոթեքային վարկի տոսկոսագումարի կեսը սուբսիդավորվում է հիմնադրամի կողմից։ Այսինքն՝ երիտասարդ ընտանիքը եթե Ղարաբաղում բնակարան է ձեռք բերում, ապա նա սպասարկվում է տարեկան 6 տոկոս տոկոսադրույքով։ Իսկ գյուղաբնակ երիտասարդ ընտանիքներին աջակցելու նպատակով շուտով մենք ծրագիր կիրականացնենք նաև շրջաններում: Սկզբունքը հետևյալն է՝ որոշակի աստիճանի կիսակառույց բնակելի շենքն ավարտելու համար պետությունը երիտասարդ ընտանիքին անհատույց կաջակցի: Կոպիտ ասած՝ գրանտ կտա:
-Պարո՛ն Ավանեսյան, ըստ էության, կառավարությունը որոշակի իմաստով նույնպես բիզնեսմեն է, որն խաղում է, իհարկե պետության կողմից: Ենթադրվում էր, որ ձեր նախարարության պաշտոնական կայքէջում պիտի որ լիներ աշխատանքի էլեկտրոնային բորսա՝ աշխատատեղերի, զբաղվածության պետական ծրագրերի մասին տեղեկատվություն: Ինչո՞ւ չկա:
-Մենք ունենք էլեկտրոնային բորսայի գաղափարը, բայց այն իր գլոբալ լուծումը կստանա մասնագիտացված «Գործ» ծրագրով։ Սակայն «Գործ» ծրագիրն առայժմ վերջնական պատրաստ չէ, համապատասխանեցվում է օրենսդրական նոր փոփոխություններին: Մեր նախարարության պաշտոնական կայքէջում այդ հնարավորությունն անպայման կլինի, երբ կբարելավենք նաև կայքի տեխնիկական հզորությունները:
-Պարո՛ն նախարար, Արցախի կառավարությունն ունի՞ առաջիկա 10, կամ թեկուզ 5 տարվա զարգացման ծրագիր:
- Մի երեք տարվա ծրագիր ունենք: Կոնկրետ մեր ոլորտում մի քանի տարում կոնցեպտուալ փոփոխություններ կատարվեցին։ Մենք մոտեցում ենք վերանայում։ Մարդուն ասում ենք՝ մենք քեզ շատ ենք սիրում, բայց կարևորը ոչ թե դու ես, այլ քո ընտանիքը. դու այս կողմ արի, մենք որպես թիրախ՝ այսուհետ նայելու ենք քո ընտանիքը, մենք քո ընտանիքից դուրս չենք կարողանում քեզ դիտարկել: Այստեղ արդեն արժեհամակարգ է փոխվում: Թե չէ թոշակ ենք տալիս մի մարդու, որը հաց չի ճարում ուտի և նույն թոշակը տալիս ենք նաև այն մարդուն, որն ունի 100 աշխատող: Էլ չենք ասում, որ այդ շան տղան խոշոր շինարար է։
Արցախի աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարար Սամվել Ավանեսյանի հարցազրույցի առաջին մասն՝այստեղ:
