Ադրբեջանում նավթի գների անկման և մանաթի արժեզրկման հետևանքով ստեղծված սոցիալ-տնտեսական ճգնաժամը ինչքանով կարող է ազդել ադրբեջանա - ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման, սահմանային լարվածության վրա:
Ադրբեջանը չի կարող իրեն թույլ տալ «խավիարային դիվանագիտության» նախկին շռայլությունը. քաղաքագետ
ՍՏԵՓԱՆԱԿԵՐՏ, հունվարի 18, ԱՐՑԱԽՊՐԵՍ: Այս և այլ հարցերի շուրջ «Արցախպրես»-ը զրուցել է քաղաքագետ Աշոտ Մարգարյանի հետ:
- Պարոն Մարգարյան, Ադրբեջանում մանաթի արժեզրկումը և նավթի գների անկումը ներքաղաքական քաոս են առաջացրել: Ստեղծված իրավիճակը ինչպե՞ս կարող է անդրադառնալ Արցախի հարցում Ադրբեջանի որդեգրած արտաքին քաղաքականության վրա:
-Նավթի համաշխարհային գների շարունակական անկումն ահռելի վնաս է հասցնում նաև Ադրբեջանին: Գաղտնիք չէ, որ հարևան երկրի եկամուտների 2/3-ը գոյանում է ածխաջրածնային պաշարների արտահանումից: Տնտեսության զարգացման կարևոր գրավականներից են նաև արտաքին ներդրումները, որոնք ևս ակնկալվում է, որ կկրճատվեն` նավթի վաճառքից գոյացող եկամուտների կտրուկ նվազման ֆոնին: Bloomberg-ի հավաստմամբ, ամերիկյան տարադրամի ամրապնդման հետ կապված, նավթի համաշխարհային գները կարող են ընկնել մինչև մեկ բարելի դիմաց 20 դոլար, որը աղետալի հետևանքներ կունենա ադրբեջանական տնտեսության համար: Անշուշտ, դրանց մեղմացումը կարելի կլինի իրականացնել միայն պետական ռեզերվների օգտագործման հաշվին, որոնք ևս անսպառ չեն:
1994թ.-ից սկսած Ադրբեջանը դարձել է BP-ի առանցքային ներդրումային շուկաներից մեկը: Այնուամենայնիվ, ո՞վ ներդրումներ կցանկանա անել այնպիսի մի անկայուն երկրում, որը պատերազմի մեջ գտնվելուց բացի նաև տնտեսական ծանր ճգնաժամ է ապրում:
Ինչպես ամենուր, Ադրբեջանում ևս, սեփական արժույթի արժեզրկումը, որը Ադրբեջանի կենտրոնական բանկի կողմից լողացող փոխարժեքի անցնելուց հետո գրեթե հիսուն տոկոսի հասավ, ուղեկցվում է համապատասխան գնաճով, և վերջիվերջո կստիպի այդ երկրի կառավարությանը խնայողությունների գնալ տարբեր ոլորտներում: Որպես հետևանք` կկրճատվեն Ադրբեջանի գնումները սպառազինության ոլորտում, արտերկրի դեսպանատներին և լոբբիստական խմբերին (իսկ դրանք Ադրբեջանի դեպքում սերտաճած են) հատկացվող ֆինանսական ահռելի միջոցները, օպտիմալացման գործընթացներ կիրականացվեն պետական կառավարման ոլորտում, կփակվեն աշխատատեղեր, և բնականաբար, կաճի գործազրկությունը:
Ստեղծված իրավիճակում ակնհայտ է, որ Ադրբեջանը չի կարող իրեն թույլ տալ «խավիարային դիվանագիտության» նախկին շռայլությունը և, հետևաբար, միջազգային հարթակում կթուլանա հակահայկական քարոզչությունը:
- Գաղտնիք չէ, որ Ադրբեջանը փորձում է սեփական հանրության ուշադրությունը շեղել ներքաղաքական ոլորտում ունեցած անհաջողություններից: Այս անգամ ներքին քաղաքականության համատեքստում ինչպե՞ս կօգտագործվի ղարաբաղյան խաղաքարտը:
- Ներքաղաքական անցանկալի զարգացումների ժամանակ ադրբեջանական իշխանությունները մշտապես փորձում են շեղել հասարակության ուշադրությունը արտաքին խնդիրների վրա: Այդ քաղաքականության իրականացման համար որպես կայուն գործիք են ծառայում ղարաբաղյան հակամարտությունը, Հայաստանն ու աշխարհասփյուռ հայերը:
Ընդ որում, հետաքրքրական է այն փաստը, որ Ադրբեջանում քաղաքական այլախոհերին, մարդու իրավունքների պաշտպանությամբ ու հասարակական ակտիվ գործունեությամբ զբաղվող գործիչներին համարում են հայկական լոբբինգի գործակալներ: Աբսուրդն այն աստիճանի է հասնում, որ նման մեղադրանքներ են ուղղվում նույնիսկ ԱՄՆ պետքարտուղար Ջոն Քերիի կամ թե Մինսկի խմբի ամերիկացի համանախագահ Ջեյմս ՈՒորլիքի հասցեին: Ադրբեջանական վարաչակարգի հալածանքներին արժանացած բազմաթիվ լրագրողներ կրում են հայկական լրտեսի պիտակը: Այս երևույթը ի հայտ է եկել հիմնականում Ալիև կրտսերի իշխանության գալուց հետո` 2003թ-ից սկսած, և հանդիսանում է հասարակության վերահսկմանն ուղղված ալիևյան վարչակարգի առանցքային գործիքներից մեկը:
Կանխատեսելի է, որ ներճգնաժամային այս տարում Ադրբեջանի իշխանությունները կփորձեն էլ ավելի մեծացնել հայատյացության չափաքանակը և կշարունակեն սահմանային բախումներ հրահրել: Սակայն, կարծում եմ, որ այս տարի Ալիևի հայկական խաղաքարտը նույն արդյունավետությամբ չի գործի: Ադրբեջանի շարքային քաղաքացու համար ավելի կարևոր կլինի առօրյա-կենցաղային խնդիրների լուծումը, քան իրեն չպատկանող Արցախի հողերի համար պատերազմի վերսկսումը:
- Ինչպիսի՞ զարգացումներ կարելի է ակնկալել հայ-ադրբեջանական խաղաղ կարգավորման գործընթացից:
- 2016թ-ին, իր ներքին խնդիրները հաղթահարելուն զուգահեռ, Ադրբեջանը կշարունակի սահմանագծի ողջ երկայնքով հրադադարի խախտումները: Սակայն դժվար է պատկերացնել՝ որ Բաքուն կանցնի լարվածության վերջին շեմից այն կողմ, մանավանդ որ հասարակության ներքին դժգոհությունն աճում է, իսկ սեփական միջոցներն էլ՝ նվազում: Կարծում եմ՝ հակառակը՝ կենտրոնանալով ներքին խնդիրների վրա՝ Ալիևը փորձելու է անվերահսկելի լարում չստեղծել սահմանագծին: Ցավոք, կան իրողություններ, որ երբեք չես փոխի, ինչպես օրինակ, մեր երկրի աշխարհագրական դիրքն ու հարևաններին, ուստի մեր անվտանգության միակ երաշխիքը հանդիսացող բանակի ամրապնդումից զատ, պետք է գործի դնել բոլոր հնարավոր դիվանագիտական ու քաղաքական խողովակները` հակառակորդին խաղաղություն պարտադրելու համար: Իրականում, Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ հայ-ադրբեջանական բանակցությունների ելքը վճռվել է 22 տարի առաջ: Դրա վառ վկայությունն է Արցախը, որպես ազատ ու անկախ, կայացած ինքնուրույն պետական միավորում և միաժամանակ Հայաստանի անքակտելի մաս:
Եթե անդրադառնանք բուն բանակցային գործընթացին, կարելի է ասել, որ չկա խաղաղություն, չկա գործընթաց, և Ադրբեջանի ներկայիս վարքագծի պայմաններում չկա խնդրի լուծման որևէ ռացիոնալ տարբերակ: Քանի որ հնարավոր չէ լուծել հակամարտության հետևանքները, եթե նախ չես լուծում դրա պատճառները: Իրավամբ, մենք երբևէ այսքան հեռու չենք եղել խաղաղության պայմանագրից: Թվում է` բանակցում ենք բանակցելու համար այնքան ժամանակ, մինչև կողմերից մեկի նյարդերը տեղի կտան կամ աշխարհաքաղաքական նոր իրավիճակ կստեղծվի ստատուս քվոյի փոփոխության համար:
Այսօր բանակցային գործընթացի երկու կողմերի մոտեցումները միմյանց զուգահեռ ընթացող երկու գծեր են, որոնք երբևիցե որևէ տեղ չեն հատվելու, քանի ու խնդրի վերջնական լուծման շուրջ կողմերի տեսակետները բացարձակապես չեն համընկնում:
Պաշտոնական Արցախը շարունակում է դուրս մնալ բանակցային ներկայիս ֆորմատից: Բացի դրանից, կողմերի միջև փոխըմբռնումը հնարավոր չէ խնդրի լուծման ռազմական տարբերակի, սահմանամերձ գյուղերի խաղաղ բնակչությանը թիրախավորելու, դիպուկահարներին շփման գծից հետ չքաշելու պայմաններում, այնինչ Ադրբեջանի մոտ բացակայում է հակամարտության լուծման քաղաքական կամքը. խաղաղության հաստատմանն ուղղված ցանկացած նախաձեռնություն մերժվում է Ադրբեջանի կողմից: Վերջինս հույս ունի, թե շփման գծում իրավիճակը մշտապես թեժ պահելով, հոգեբանական ու քաղաքական ճնշում է բանեցնում՝ ստիպելով հայկական կողմին համապատասխան զիջումների գնալ բանակցային սեղանին:
Ճիշտ է, այսօր Ադրբեջանի պաշպանության ոլորտի բյուջեն մի քանի անգամ ավելին է, քան Հայաստանի ռազմական բյուջեն, սակայն պատերազմի վերսկսման դեպքում Ադրբեջանը ոչ միայն տնտեսական, այլև տարածքային կորուստներ կունենա, իսկ մեր տարածքների մի մասը դեռևս բռնազավթված է: Մեր օգտին են խոսում հայոց բանակի մարտունակությունը, դիրքային առավելությունը, արտաքին ուժերի աշխարհաքաղաքական շահերի փոխդասավորվածությունը տարածաշրջանում և մի շարք այլ գործոններ:
