Արցախի Հանրապետության նախկին վարչապետ, Արցախի Հանրապետության նախագահի խորհրդական Արայիկ Հարությունյանը անդրադառնում է Արցախում ներքաղաքական գործընթացների, վերաբնակեցման ծրագրերի խոչընդոտներին, իր՝ Արցախում ստվերային կառավարիչ լինելու մասին լուրերին, ՀՀ վարչապետի պաշտոնակատար Նիկոլ Փաշինյանի՝ արցախյան հարցի կարգավորման մասին մեկնաբանություններին:
Վերաբնակեցումը մեծ միջոցներ է պահանջում, Արցախի կառավարության ունեցած հնարավորությունները բավարար չեն. Ա. Հարությունյան
- Արցախում քաղաքական դաշտը գոնե վերջին 10-15 տարիների ընթացքում միշտ էլ բաց է եղել, և ժողովրդավարական արժեքների ամրագրման առումով բովանդակային ճանապարհ ունենք անցած: Իհարկե, ՀՀ-ում տեղի ունեցող քաղաքական գործընթացները միշտ էլ ինչ-որ չափով իրենց ազդեցությունն են ունեցել Արցախի վրա, և, համոզված եմ, նոր զարգացումներն ավելի կամրապնդեն ունեցած ձեռքբերումները: Իսկ Ձեր նշած քաղաքական միտումները կպայմանավորեի ավելի շատ նախընտրական ժամանակահատվածով:
- Ի՞նչ կասեք Արցախում 2020 թվականի նախագահական ընտրություններին Ձեր մասնակցության հնարավորության մասին:
- Կարծում եմ՝ դրա մասին դեռ վաղ է խոսելը: Ժամանակը կգա, եթե նման պահանջ առաջանա իմ ղեկավարած քաղաքական ուժի կողմից, կքննարկենք և հանրությանն անպայման դրա մասին տեղյակ կպահենք:
- Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք տեղեկությունը, որ չնայած հրաժարականին՝ շարունակում եք ստվերային կառավարումը:
- Անընդունելի եմ համարում նման շահարկումները: Փորձում եմ ընդամենն իմ ունեցած կապերի ու փորձի միջոցով օգտակար լինել պետության կառավարմանը, ինչը տեղավորվում է իմ ներկա պաշտոնական կարգավիճակից բխող գործառույթների տրամաբանության մեջ:
- Ձեզ գոհացնո՞ւմ են Արցախում վերաբնակեցման ծրագրի տեմպերը, նաև Թալիշի՝ ապրիլյան քառօրյայից հետո:
- Դեռևս իմ վարչապետության տարիներին ես բազմիցս հայտարարել եմ, որ վերաբնակեցման քաղաքականությունը մեծ միջոցներ է պահանջում, և Արցախի կառավարության ունեցած հնարավորությունները բավարար չեն այդ ուղղությամբ լիարժեք քաղաքականություն իրականացնելու համար: Այսօր էլ շարունակում եմ մնալ այդ կարծիքին: Դա մեզ համար ռազմավարական նշանակության խնդիր է, և կհորդորեի համայն հայությանը ավելի ակտիվ ներգրավվել այս գործում: Խոսքն առաջին հերթին ենթակառուցվածքների ստեղծման և բարելավման մասին է, քանի որ բազմաթիվ մեր հայրենակիցներ պատրաստ են իրենց ընտանիքներով գալ և բնակվել Արցախում: Թալիշի մասով նշեմ, որ գյուղի վերականգնման աշխատանքները դեռևս շարունակվում են: Վարչական շենքերի կառուցման, ենթակառուցվածքների վերականգնման աշխատանքները հիմնականում ավարտված են, բայց բնակելի տների կառուցման և վերականգնման ծրագիրը դեռ ընթացքի մեջ է:
- Ռուսաստանցի հայտնի գործարար Գերման Ստերլիգովը, ով ժամանակին որոշել էր հաստատվել Լեռնային Ղարաբաղում, ժամանակին դժգոհում էր, որ մարդկանց, պատկերավոր ասած, ձուկ են տալիս, այլ ոչ թե ձկնորսական կարթ: Օրինակ՝ ասում էր, որ գյուղատնտեսության ոլորտում պետությունը, իշխանությունները ներդրումներ չեն կատարում: Այդպե՞ս է և ինչո՞ւ, եթե այդպես է:
- Ստերլիգովի կարծիքը կիսում եմ մասնակիորեն, քանի որ գյուղատնտեսության և ընդհանրապես տնտեսության զարգացման համար կառավարության կողմից նպատակաուղղվող պետական աջակցության ծրագրերն իրականում ունեն և՛ տնտեսական, և՛ սոցիալական բաղադրիչ: Դա իր օբյեկտիվ հիմքերն ունի, քանի որ Արցախի բնակիչները դեռևս զգալի սոցիալական կարիքներ ունեն, բացի դրանից, Արցախը զրկված է միջազգային մարդասիրական և ներդրումային ծրագրերից օգտվելու հնարավորությունից:
- Նաև նույն Գերման Ստելիգովը ժամանակին ասել էր, որ մտադիր է էկոլոգիապես մաքուր սննդամթերքի արտադրություն հիմնել «Էկոլոգիապես մաքուր սնունդ Ստերլիգովից. Ղարաբաղից» պիտակով: Նախ, տեղյակ ե՞ք, ինչ ընթացքի մեջ են, և երկրորդ՝ Դուք ևս աղքատ մարդ չեք, ինչպես նաև շատ այլ հայաստանցիներ ու սփյուռքահայեր, ուրեմն, ինչո՞ւ նման բիզնես-իդեաներ Արցախում էլ չեն եղել և կամ չեն իրագործվել:
- Նախ նշեմ, որ ես վաղուց բիզնես գործունեություն չեմ ծավալում, և նախքան պետական պաշտոն զբաղեցնելս իմ բիզնեսը հանձնել եմ հավատարմագրային կառավարման: Ինչ վերաբերում է Ստերլիգովի այդ ծրագրին, տեղյակ չեմ դրա ճակատագրի մասին: Սակայն չէի ասի, թե նման այլ գաղափարներ ու ծրագրեր չկան. Արցախում պահածոների մի քանի գործարան է գործում, որոնք արցախյան էկոլոգիապես մաքուր արտադրանքն արտահանում են տարբեր աշխարհամասերի երկրներ: Պետք է ընդգծել, որ այս առումով ներուժն Արցախում շատ ավելի մեծ է, և այս ոլորտում հետաքրքրություններ ունեցող գործարարները կարող են գալ և հարկային արտոնյալ պայմաններում ներդրումներ կատարել Արցախում:
-Պարոն Հարությունյան, ինչպե՞ս կմեկնաբանեք վերջին տարիներին Հայաստան այցելած ամերիկյան ամենաբարձրաստիճան պաշտոնյայի՝ Ջոն Բոլթոնի հայտարարությունը, որ «ուժեղ» մանդատ ստանալու դեպքում Նիկոլ Փաշինյանը, հնարավոր է, արմատական քայլերի դիմի Արցախի հարցով: Ի՞նչ եք կարծում՝ արդյո՞ք նման հայտարարությունները մտահոգիչ չեն կարող լինել:
- Անկեղծ ասած՝ չեմ ուզում այդ առումով մեկնաբանել Բոլթոնի հայտարարությունը, քանի որ կարծում եմ, որ Նիկոլ Փաշինյանն արդեն ունի հայ ժողովրդի ամենալայն զանգվածի աջակցությունը: Ինչ վերաբերում է ադրբեջանա-արցախյան հակամարտությանը, մենք բազմիցս նշել ենք, որ բանակցային գործընթացի անարդյունավետությունը պայմանավորված է ոչ թե հայկական կողմի ունեցած դիրքորոշումներով կամ թույլ կամ ուժեղ մանդատով, այլ պաշտոնական Բաքվի որդեգրած ապակառուցողական քաղաքականությամբ: Այդ տեսանկյունից պետք է հատկապես միջնորդները հասկանան, որ առանց ատելության քարոզի և սպառազինության դադարեցման անհնար է որևէ շոշափելի արդյունք գրանցել հակամարտության կարգավորման գործընթացում՝ անկախ որևէ իշխանության լեգիտիմության աստիճանից: Ավելին՝ մինչև բանակցային ձևաչափում չվերականգնվի պաշտոնական Ստեփանակերտի լիարժեք մասնակցությունը, դժվար է պատկերացնել հակամարտության խաղաղ կարգավորումը:
- Արցախյան կարգավորման մասին Նիկոլ Փաշինյանի վերջին հայտարարություններից հետո ադրբեջանական կողմն առաջարկեց ուշադիր կարդալ ԵԱՀԿ մանդատը՝ նշելով, որ Արցախի մասնակցությունը չի կարող լինել: Ամեն դեպքում, նման հայտարարություններ արվում են, սակայն շարունակում են բանակցել երկու երկրների ԱԳ նախարարները, ի վերջո, ե՞րբ պետք է միանան, կամ գոնե հանրությանը հայտնի քայլեր արվեն:
- Դեռևս 1994թ-ին զինադադարի պայմանագիրը ստորագրվել է եռակողմ ձևաչափով, որտեղ Արցախի պաշտոնական պատվիրակության ներկայությունը փաստում էր, որ առանց պաշտոնական Ստեփանակերտի որևէ պայմանավորվածություն գոյություն ունենալ չէր կարող: Ի դեպ, հակամարտության պատմության մեջ դա միակ իրավական փաստաթուղթն է, որը կողմերի համար կոնկրետ արդյունքներ է ապահովել: Հետագայում, երբ բանակցային գործընթացում ուղիղ մասնակցությունից Արցախը դուրս է մնացել, որևէ առաջընթաց չի գրանցվել: Իսկ վերջին տարիներին՝ հատկապես 2016թ.-ի ապրիլին Ադրբեջանի սանձազերծած պատերազմից հետո, ավելի է խորացել անվստահությունն Ադրբեջանի հանդեպ:
Այսօր կողմերի միջև ընդամենը հանդիպումներ են տեղի ունենում, որոնցից մեծ սպասելիքներ պետք չէ ունենալ, քանի դեռ Բաքվի վարքն ու բանակցությունների ձևաչափը չեն փոխվել: Այս իմաստով ՀՀ վարչապետի կողմից արված հայտարարությունները փորձ են Ալիևի վարչակարգին իրական դաշտ բերելու: Բայց, ինչպես և սպասելի էր, նրանք հակամարտության կարգավորման իրական ցանկություն չունեն, ինչը պետք է հետևությունների հանգեցնի ոչ միայն հայկական կողմում, այլ նաև միջազգային հանրության մոտ: