Եթե տարեմուտի շեմին ամփոփելու լինենք անցնող թվականն Արցախի համար, ապա պետք է արձանագրենք, որ այս տարի ևս մենք հաղթեցինք Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը, և այս տարին ևս մեկ քայլով մոտեցրեց մեզ բաղձալի վերջնական հաղթանակին։
Հեղինակային․ «2018 թ․ ԼՂ հակամարտության հաղթանակի հերթական տարին էր»
ՍՏԵՓԱՆԱԿԵՐՏ, 31 դեկտեմբերի, ԱՐՑԱԽՊՐԵՍ: Ասելիքը տարբեր եղանակներով կարելի է պարզաբանել, սակայն սույն շարադրանքի շրջանակներում բավական է ամրագրել այն իրողությունը, որ այսօրինակ հակամարտությունները, որոնցից աշխարհում շատ է հանդիպում, ունեն ժամանակային շատ երկար ընդգրկում։ Դրանք ո՛չ մեկ օրում են սկսվում, ո՛չ առավել ևս՝ մեկ օրում ավարտվում։ Դիցուք Արցախի օրինակը։ Այն, որ այսօր Արցախն իր ամբողջ տարածքով հայկական է, հետևանքը չէ սոսկ 1988-1994 թթ․ տեղի ունեցած իրադարձությունների։ Դա շատ ավելի հին ու տևական գործընթացների արգասիք է, որոնցից մի շղթայի մասին ժողովրդական նարատիվը շատ լավ ձևակերպում է տվել՝ «Նժդեհը որ Զանգեզուրը չպահեր, էսօր Ղարաբաղ էլ չէինք ունենա»։ Եվ այն, որ վաղն Արցախն իր ամբողջ տարածքով մերն է լինելու, հետևանքը չի լինելու ապագայի որևէ կամայական պահին որևէ առանձին վերցրած եղելության՝ լինի դա ինչ-որ բանակցություն, արտաքին միջամտություն կամ թեկուզ երկրորդ հաղթական պատերազմ։ Դա լինելու է արգասիքը 1994 թ․-ից հետո մեր արածի՝ պատկերավոր ասած՝ սկսած Հայաստանում և կոնկրետ Արցախում մանկապարտեզների շենքային պայմանների ու դպրոցական մատյանների դիզայնի բարելավումից՝ վերջացրած նոր ազատագրված տարածքների վերաբնակեցումից ու բանակաշինությունից։
Կա ևս մեկ կարևոր առանձնահատկություն, որ բնորոշ է այսօրինակ հակամարտություններին, և որը հուշում է, որ մենք հաղթական ընթացքի մեջ ենք ԼՂ հարցում։ Բանն այն է, որ նմանատիպ հակամարտությունները, որպես կանոն, չեն լուծվում փոխզիջումների հիման վրա, ինչպես ընդունված է ներկայացնել և կարծել։ Ընդհակառակը, դրանք վերջ ի վերջո, պարզ լեզվով ասած, լուծվում են կողմերից մեկի պարտությամբ։ Եվ դա շատ բնական է, քանզի հողն, ըստ էության, անբաժանելի է, «անփոխզիջումելի»։ Մի կողմ թողնելով քաղաքական կոռեկտությունը՝ պետք է ի հավաստումն ասածիս փաստեմ, որ երևակայելի ապագայի կտրվածքով Լեհաստանը կորցրել է իր «արևելյան հողերը» և համակերպվել դրա հետ, Գերմանիան՝ Սուդեթը և հայտնի Էլզաս-Լոթարինգիան, մենք՝ պատմական Հայաստանի արևմտյան հողերը, Ճապոնիան՝ ոչ պակաս հայտնի կղզիները, հույները՝ Կիպրոսի մի մասը, սերբերը՝ Կոսովոն, արաբները՝ Երուսաղեմը, Վրաստանը՝ Աբխազիան և Հարավային Օսեթիան, Ուկրաինան՝ Ղրիմը և կարծում եմ՝ նաև արևելյան շրջանները։
Ընթերցողը կարող է առարկել, որ մեր դեպքի տարբերությունն այն է, որ Ադրբեջանը չի համակերպվել իրականության հետ և սպառնում է զենքի ուժով փոխելու այն։ Այո՛, մեր դեպքում ռազմական հավասարակշռությունը շատ ավելի նուրբ ու համազոր է, սակայն, ինչպես վերևում ակնարկեցի, այն համընդհանուր բալանսը որոշող միակ գործոնը չէ։ Բերեմ խիստ պարզ, բայց և անչափ պատկերավոր օրինակ․ հրադադարից անցել է շուրջ 25 տարի, այս ընթացքում «7 շրջաններից» առնվազն չորսում հաստատվել են տասնյակ հազարավոր հայեր, ապրել, կառուցել, շենացրել, բազմացել, մահացել ու հողին հանձնվել այնտեղ, և այդ մարդկանց ու շատ շատերիս ընկալումներում դա արդեն տուն ու հայրենիք է։ Եվ հակառակը՝ 1992-1993 թթ․-ին այդտեղից հեռացած ու չվերադարձած ադրբեջանցիներն օրեցօր բնական՝ կլինիկական պատճառներով հեռանում են Երկիր մոլորակից, և դա անշրջելի պրոցես է…
Այո՛, ճիշտ է՝ մեր դեպքում ռազմական հավասարակշռությունը շատ ավելի նուրբ ու համազոր է, և նաև դա է խոսում այն բանի օգտին, որ ներկայիս Ադրբեջանը երբեք չի գնա «իսկական», այն է՝ ջախջախման ու ամբողջ Արցախի գրավման նպատակ հետապնդող պատերազմի։ Ենթադրելի է, որ այդ երկրի վերնախավը շատ լավ գիտի, թե ինչ փխրուն հիմքերի վրա է այսօր կերպավորվում իրենց երիտասարդ ազգ-պետությունը, և թե տևական պատերազմը տնտեսական ծայրահեղ բարդություններից զատ՝ ինչ այլ բացասական հետևանքների կարող է հանգեցնել՝ նպաստելով նաև Հայաստանի ու հայության ամբողջ ներուժի համախմբմանը։
Ուստի 2019 թ․-ին և հաջորդական տարիներին Ադրբեջանի միակ քիչ թե շատ իրատեսական ռազմավարությունը շարունակելու է մնալ «հյուծման պատերազմը»՝ անկախ դրա դրսևորման ձևերից ու ծավալներից (2016 թ․ ապրիլյան մարտերը նույնպես «հյուծման պատերազմի» մաս էին՝ անկախ դրանց հարաբերական ինտեսիվությունից)։ Ադրբեջանի միակ քիչ թե շատ իրատեսական քաղաքական նպատակը, որ նա կփորձի լուծել նաև ռազմական ճանապարհով, շարունակելու է մնալ Արցախի հարցում ներհայաստանյան կոնսենսուսը քանդելը և «մեկ ա՝ սենց որ գնա, կրված ենք» վախ-մտայնության ներշնչման միջոցով Արցախից այս կամ այն կերպ հրաժարվելու և/կամ դրա համար հավուր պատշաճի չպայքարելու տրամադրություններ հարուցելը։ Եվ ամեն հաջորդ տարի, ինչպես 2018 թ․-ին, երբ նրանք ձախողում են այս նպատակին հասնելը, երբ Քաշաթաղում ու Շահումյանում նոր մանկիկներ են լույս աշխարհ գալիս, իսկ Ղուզանլիում, Սումգայիթում, Բաքվում կամ Ռուսաստանում ապաստանած նախկին ղարաբաղաբնակ ադրբեջանցիները հրաժեշտ են տալիս այս աշխարհին, մենք հաղթում ենք, հետևաբար մենք «կրված չե՛նք»։
Էդգար Էլբակյան
