Այսօր Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը նշում է անկախության հռչակման 25-րդ տարեդարձը:
ԼՂ անկախության հռչակումը մեզ պետական մտածողություն է տվել. Աշոտ Մելքոնյան
ՍՏԵՓԱՆԱԿԵՐՏ, 2 սեպտեմբերի, ԱՐՑԱԽՊՐԵՍ: Արցախի անկախության պատմության, ձեռքբերումների, տեղեկատվական պայքարի և այլ հարցերի շուրջ Tert.am-ը զրուցել է ՀՀ ԳԱԱ Պատմության ինստիտուտի տնօրեն Աշոտ Մելքոնյանի հետ:
- Պարոն Մելքոնյան, ի՞նչ էր նշանակում հայոց պատմության ու պետականության մեջ ԼՂ-ի անկախության հռչակումը:
-Այն, ինչ տեղի ունեցավ 1991 թվականի սեպտեմբերին 2-ին Լեռնային Ղարաբաղում, աննախադեպ երևույթ էր մեր ժողովրդի պատմության մեջ, որովհետև երկարատև ընդմիջումից հետո վերականգնվում էր հայոց պետականությունն արդեն նորագույն ժամանակաշրջանում՝ 1920-ին այն կորցնելուց հետո:
Հատկանշական էր այն, որ շատ ավելի շուտ, քան Խորհրդային Հայաստանում, Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզի մարզային խորհուրդը և Շահումյանի շրջանային խորհուրդը համատեղ նիստ էին անում և հռչակում էին Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը: Դա ինձ չի զարմացնում, որովհետև զարմանալի զուգադիպությամբ հայոց պետականության վերածնումն առաջին հերթին տեղի է ունեցել հայկական մի քանի տարածքներում, որոնք աչքի են ընկել իրենց պետականամետ ձգտումներով, ինչպես Արցախն է, Սյունիքն է, և այլ տարածքներ: Ճիշտ էին բոլոր այն քաղաքացիները, որ ասում էին՝ Արցախը կազատագրվի Ադրբեջանից այն ժամանակ, երբ ընտրի պետական անկախության ճանապարհը, իսկ Արցախի անկախացումը բարոյահոգաբական առումով փոխեց մեր մտածելակերպը:
-Ի՞նչ է տվել անկախության 25 տարին Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությանը:
- Հայաստանի առաջին հանրապետությանը վիճակված էր 2,5 տարի գոյություն ունենալ, փառք աստծու մեր երկու հայկական պետականությունները գոյություն ունեն քառորդ դար, և ես համոզված եմ, որ այդ երթը շարունակվելու է: Այսօր տոնական օր է, և դժվարություններից չպիտի խոսենք, համահայկական մակարդակով պատրաստ պիտի լինենք բոլոր սպառնալիքներին ընդդիմանալու: Արդեն սա մարտահրավեր չէ, այլ սպառնալիք, որ մշտապես կախված է մեր մտքին: Որպես ազգ և պետականություն, մենք պետք է հասկանանք, որ այն ինչ որ մեզ տվել է սեպտեմբերի 2-ը, կամ 21-ը ՀՀ-ին, անկախ մտածելու անկախ այս հողի վրա ապրելու իրողությունը պետք է փայփայենք, դա ամենամեծ գանձն է: Անկախությունը մեզ տվել է պետական մտածողություն:
- Ինչ հանգամանքների բերումով էր և քաղաքական ի՞նչ գործողություններ ստիպեցին, որ 1991-ին ԼՂ-ն առանձին հռչակեց իր անկախությունը, Հայաստանն՝ առանձին:
- Սա դիվանագիտական ճարպիկ խաղ էր, մեր շարժումն 1988-ին սկսվել էր Արցախի և Խորհրդային Հայաստանի միացման լոզունգներով: Հանկարծ 1991-ին, գնաց անկախության ճանապարհով, որովհետև Ադրբեջանի՝ Խորհրդային Միության կազմից դուրս գալուց հետո այդ իրավունքը վերապահված էր նաև Արցախի հայությանը, որովհետև 1921 թվականի հուլիսի 5-ի այդ չարաբաստիկ որոշումը Արցախն Ադրբեջանին միացնելու վերաբերյալ, մի փոքրիկ դրական կետ էր պարունակում՝ ազգային պետականության կազմավորումը: Պետություններն անկախացան, բայց այստեղ էլ խախտվեց դեկտեմբերի 1-ի հայտնի որոշումը Լեռնային Ղարաբաղի՝ Հայաստանին միանալու վերաբերյալ: Հակասությունն այստեղ էր իրավական առումով, որ մենք 1988-ի հունիսի 15-ին Գերագույն խորհրդի մակարդակով այդ օրը որոշում կայացրիք, որ ԼՂԻՄ-ի ինքնավար մարզի մարզային խորհրդի 20-րդ նստաշրջանի դիմումը մեզ համար ընդունելի է Ադրբեջանի տարածքից դուրս գալու և Հայաստանին միանալու, սակայն երկու օր անց Ադրբեջանը մերժեց այն, վկայակոչելով սահմանադրության 78-րդ կետը, որի համաձայն տարածքը չի կարող փոխվել առանց գերագույն խորհրդի համաձայնության:
Նույնը հաստատեց 1988-ի հուլիսի 18-ի ԽՍՀՄ գերագույն խորհրդի նախագահության նիստը, չնայած մինչ օրս չեղյալ չի հայտարարվել դեկտեմբերի 1-ի որոշումը, չեղյալ չի հայտարարել, բայց այն սառեցրինք և նախընտրությունը տվեցինք սեպտեմբերի 2-ի անկախության հռչակմանը հետևելով միջազգային իրավունքին:
Բայց ես կարծում եմ, որ հիմա ճիշտ ժամանակն է, որ երբ Ադրբեջանի ագրեսիան ավելանալու է օր օրի, մենք պետք է փակագծերը բացենք մինչև վերջ ԼՂՀ-ն Հայաստանի միացնելու վերաբերյալ 1988-ի դեկտեմբերի 1-ի որոշմամբ:
-Արդյո՞ք դիվանագիտական հնարքի շարունակությունն էր այն, որ ԼՂՀ-ն բանակցային սեղանի շուրջ չէ, և պատմականորեն ինչի՞ց դասեր չենք քաղել:
-Ադրբեջանը շատ լավ հասկանում է, որ ԼՂՀ-ի հետ որևէ բանակցային գործընթացի իրականացում ուղակիորեն կնշանակի Արցախի ճանաչում, մի բան, որ նա արել է 1994-ի մայիս 12-16-ին, երբ Բիշքեկում, Մոսկվայում կնքվում էին զինադադարները, որովհետև այլընտրանք չունեին, և Ադրբեջանն էր մեզ աղերսել զինադադար և մենք սխալմամբ կնքեցինք այդ զինադադարը և արդյունքը եղավ այն, որ այսօր ցավալիորեն Ադրբեջանն է սկսել թելադրել պայմաններ:1994-ին հոր աղերսներից հետո հիմա (Հեյդար Ալիևի – Tert.am) որդին հոխորտում է:
-Փաստորեն, մենք նախկինում առավել նպաստավոր դիրքերում էինք 90-ականներին:
- Այո, հասարակությունը շատ ավելի համախմբված էր, արտագաղթը մեզ խիստ թուլացրեց, դեմոգրաֆիական խնդիրներ ունեցանք, և այս պայմաներում Ադրբեջանն իր նավթադոլարներն օգտագործելով փորձեց ռազմական առումով գերակշռություն ստեղծել, հիմա էլ դիվանագիտական ճակատում է փորձում է լեզու գտնել նաև Ռուսաստանի հետ:
Ես կարծում եմ, որ ինչպես 90-ականներին անելանելի թվացող վիճակում հարցը լուծեց հայ զինվորը, այնպես էլ այսօր լուծելու է հայ զինվորը, հայ բանակը: Այսօր, առավել քան երբևէ, հայ հասարակությանը պետք է միասնություն:
Կուսակցություններ, իշխանություն, ընդդիմություն, դիմություն, դրա ժամանակն անցել է: Մենք պետք է հասկանանք, որ մի հասարակություն ենք, և 1915-ին երբ մեզ մորթում էին ոչ հարցնում էին առաքելական ես, կաթոլիկ ես, բողոքական ես, դաշնակցական ես, հնչակյան ես, այսօր էլ, Աստված մի արասցե, եթե դա տեղի ունեցավ ոչինչ չեն հարցնելու, հայ ես՝ վերջացավ:
-Գաղտնիք չէ, որ Ադրբեջանը պատմությունը կեղծելու մեծ փորձ և ձգտում ունի: Ւ՞նչ է անում և ի՞նչ պետք է անի Հայաստանը աշխարհին ճշմարտությունը մշտապես ցուցադրելու և այն պահպանելու համար:
- Եթե համացանցում որոնեք Ադրբեջանի գիտությունների ակադեմիայի պատմության ինստիտուտի կայքէջ,ապա դրա անմիջապես երկրորդ որոնումը Պատմության կեղծարարությունն Ադրբեջանում կայքն է: Այդ կայքէջը մենք ենք բացել, և ներկայացնում ենք, թե ինչպես է պատմությունը խեղաթյուրում Ադրբեջանը:
