Բուլղարուհի հայտնի ռեժիսոր և լրագրող Ցվետանա Պասկալևան, Tert.am-ի հետ զրույցում Արցախի ողջ և զոհված հերոսների մասին ֆիլմաշար-հաղորդաշարի մասին զրուցելիս, պատմեց, որ իր մազերը սկսել են սպիտակել շատ վաղ տարիքից՝ 1991 թվականից,
Որ ճանաչենք մեր հերոսներին. Ցվետանա Պասկալևայի՝ «Նվիրյալները» ֆիլմաշարը Արցախի հայտնի ու անանուն հերոսների մասին
Ինչպես հաղորդում է «Արցախպրես»-ը, բուլղարուհի հայտնի ռեժիսոր և լրագրող Ցվետանա Պասկալևան, Tert.am-ի հետ զրույցում Արցախի ողջ և զոհված հերոսների մասին ֆիլմաշար-հաղորդաշարի մասին զրուցելիս, պատմեց, որ իր մազերը սկսել են սպիտակել շատ վաղ տարիքից՝ 1991 թվականից, երբ Արցախյան պատերազմի վավերագրությունը ներկայացնելու իր աշխատանքի շրջանակներում մտել է Շահումյանի շրջանի հայկական գյուղերից մեկը, ուր մինչ այդ եղել էին ադրբեջանցիները: Ֆիլմաշարի հիմնական նպատակն այն է, որ երիտասարդ սերունդն իմանա արցախյան պատերազմի բոլոր հերոսներին՝ ինչպես արդեն լեգենդար, այնպես էլ անանուն, թե՛ զոհված, թե՛ ողջ:
-Ցվետանա, ղարաբաղյան դեպքերից 23 տարի անց ինչպե՞ս և ինչո՞ւ ծնվեց ղարաբաղյան հերոսների մասին «Նվիրյալները»- ը ֆիլմաշար պատրաստելու գաղափարը: Այն ի՞նչ կարող ցույց տալ անցյալի լույսի ներքո:
-Գաղափարն ինձ առաջարկեց Հայաստանի «Հանրային հեռուստաընկերությունը» և անմիջապես հասկացա, որ սա իմ թեման է. ես նրանով ապրում եմ, ես ուզում եմ տեսնել Ղարաբաղյան հակամարտության լուծումը, և գլխավորը՝ ինձ համար շատ կարևոր է խոսել ղարաբաղյան պատերազմի հերոսների մասին, մեր հաղթանակը կերտած մարդկանց մասին՝ զինվորի ու գեներալի, բժիշկների, հոգևորականների կանանց մասին: Մարդիկ, որոնց հետ ճանապարհ եմ անցել ղարաբաղյան ողջ պատերազմի ընթացքում: Արցախի հերոսների մասին, որոնց արիության ու քաջության շնորհիվ այսօր մենք ունենք այն, ինչ ունենք: Եվ շատ կոնկրետ՝ իրենց սխրագործությունների մասին, իրենց անունների: Նաև՝ շատ կարևոր է ներկայացնել նաև այն անանուն, առավել քիչ հայտնի հերոսներին, որոնց հերոսության շնորհիվ է կերտվել այդ հաղթանակը: Եվ հիմա, ձեռնարկելով այդ ֆիլմաշարը փորձում եմ գլխից՝ հիշողություններից վերհանել առավելագույն դեպքեր, դեմքեր: Միկրո-ֆիլմերից բաղկացած հաղորդաշարը սկսեցի Ղարաբաղի հրետանու ղեկավար քեռի Ժորայից, ում բոլորն այդպես էին կոչում:
Քեռի Ժորան պատերազմի աստվածն էր, իրական հերոս, ով ողջ առողջ է, և ինձ համար շատ կարևոր էր հաղորդաշարը սկսել կենդանի հերոսից, մի մարդուց, ով այսօր զբաղված է խաղողի այգիներ աճեցնելով.... մարդը, ով պատերազմի ընթացքում կազմակերպում էր հրետանու ողջ աշխատանքը, կարողացավ ողջ մնալ, արդեն անցել է թոշակի ու այսօր խաղողի այգիներ է հիմնում այն հողում, որի տերն է: Այն հողի, որը նա ինքն է պաշտպանել: Քեռի Ժորան ինձ համար շատ գեղեցիկ կերպար է, ու շնորհակալ եմ «Հանրայինի» ղեկավարությանը, ում հետ աշխատում եմ արդեն 2 տարի։
Եվ երբ նրանք ինձ առաջարկեցին ֆիլմաշարը, հասկացա, որ հիմա հենց այն ժամանակն է, երբ 23 տարի անց փորձեմ շրջվել ու հետ նայել բոլոր այդ իրադարձություններին, այդ կերպարներին: Սա շատ կարևոր է հայության համար, սփյուռքի համար, որ իմանա իր հերոսներին: Մեզ պետք է օրինակ, շատ կոնկրետ, կենդանի օրինակներ, որոնք փորձել եմ վերհանել ու ներկայացնել մարդկային կոնկրետ պատմություններով: Ի վերջո, անհրաժեշտ է, որ հայ մարդիկ, նոր սերունդը ճանաչի իր հերոսներին: Նրանցից շատերն արդեն լեգենդ են դարձել, բայց դա լեգենդ է, որը իրական մարդ է, ու հատկապես այդ մարդուն, ցանկանում եմ, որ մարդիկ իմանան ու հիշեն:
-Պատերազմները տարվում են ողջերի ուժով, սակայն հաղթանակները՝ զոհվածների ու ողջերի արյան գնով: Ֆիլմում ողջ մնացածնե՞րն են, թե՞ նահատակված հերոսները:
-Մինչև Նոր տարի ֆիլմաշարի ցուցադրությունների ցանկը նայում էի ու հասկացա, որ պետք փորձեմ պահել ողջերի ու մեռածների մի, այսպես ասած, հավասարակշռություն:
-Բոլոր այս անունները մարդկային ճակատագրեր են՝ գեներալից մինչև զինվոր. ֆիլմաշարում պատկերելո՞ւ եք, թե ինչպես է դասավորվել նրանց ճակատագիրը խաղաղ պայմաններում: Ի դեպ, գիտեք, Հայաստանում կա նման անարդար բան, որ կռված տղաների մի մասը ապրում է շքեղության մեջ, մի մասն էլ անգամ դեղերի փող չունի:
-Փորձելու եմ խոսել միայն այն տղամարդկանց մասին, ովքեր փորձություններին դիմացան ինչպես ռազմաճակատում, այնպես էլ խաղաղ պայմաններում, որովհետև ոմանք, այո, տրվեցին փորձություններին: Իմ «ֆոկուսն» այն է լինելու, որ փորձելու եմ առավել անդրադառնալ իրական հերոսներին:
-Խոսեցիք անանուն հերոսների մասին, շա՞տ են նրանք, որոնց մարդիկ չեն ճանաչում և միայն կռված տղաների շրջանակներին են նրանց անուններն ինչ-որ բան ասում:
-Երբ անցյալ տարի «Հանրայինի» հետ համագործակցությամբ սոցիալական ծրագիր էի ձեռնարկել, ուսանողների շրջանում հարցում արեցինք հետևյալ հարցադրմամբ, թե արցախյան պատերազմի ի՞նչ հերոսների գիտեն: Եվ պարզվեց, որ բացի Վարդան Մամիկոնյանից ,Անդրանիկից, Նժդեհից, Դրոյից , ովքեր ժամանակակից հերոսներ չեն, ժամանակակիցներից ճանաչում են միայն սպարապետ Վազգեն Սարգսյանին, Ավոյին, մեկ էլ երևի, Բեկորին: Լեոնիդ Ազգալդյանին, օրինակ, շատ քչերն էին ճանաչում: Սա իմ համար ահազանգ է, որ նոր սերունդը չի ճանաչում իր ժամանակակից հերոսներին: Եվ շատ կարևոր է, որ նրանց հատկապես ժամանակակիցները ճանաչեն: Եվ շատ կարևոր է ցույց տալ, որ միայն դրանք չեն, կան այլ անուններ ևս: Ինչպես օրինակ՝ քեռի Ժորան՝ Ժորա Գասպարյանը:
-Կարծում եմ՝ հաղորդաշարը հավաքելով, մտովի վերադառնում եք 23 տարվա, արդեն պատմություն դարձած իրադարձություններին: Այսքան տարիների հեռավորությունից, ի՞նչն է, ո՞ւմ մահն է Ձեզ համար ամենաողբերգական իրադարձությունը եղել, և ի՞նչ լուսավոր կետեր են եղել պատերազմի ընթացքում:
-Ամենասարսափելին կորուստներն էին, մարդկային կորուստները, մարդկանց, հատկապես, կանանց ու երեխաների դիակները, նրանց այլանդակված դիերը: Սա իրողություն էր, որ այդպես էլ չկարողացա ընդունել: Ես դա երբեք էլ չսովորեցի հաղթահարել ու միշտ, միշտ շարունակում էի արտասվել: Հիշում եմ, երբ 91 թվականին մտանք մի գյուղ, որում ադրբեջանցիները կանանց ու երեխաների սպանդ էին կազմակերպել, մազերս երկու օրում սպիտակեցին: Երբ Բուլղարիա վերադարձա, մայրիկս ասաց, որ երիտասարդ կին ես, ու այդ օրվանից մազերս ներկում եմ (ժպտում է):
Իսկ ուրախալի դեպքերը հաղթանակներն էին, երբ մեր տղաները ինչ-որ մի հող, տարածք ու գյուղ էին գրավում այն պայմաններում, այն դեպքում, երբ հայերի ու ադրբեջանցիների ռեսուրսներն անհամեմատելի էին: Ես հպարտանում էի այդ տղաներով, այդ հերոսներով: Եվ այդ հաղթանակներն էին, որ շատ դեպքերում ինձ հասկացնել տվեցին իմ Բուլղարիայի պատմությունը: Չնայած, նախքան այդ փորձել էի հասկանալ դա՝վեպերով ու գրքերով:
-Հայկական հայտնի խոսք կա դեռ հայ պատմիչներից. «Մահ իմացյալ անմահություն է»:
- Այդ ինքնազոհաբերվելն է, դա կյանքի հաղթանակն է մահվան նկատմամբ, և այսօր ինչ կա, կառուցվել է Ղարաբաղում, դա կյանքի հաղթանակն է մահվան նկատմամբ: Սա հենց այդ հաղթանակի ու ինքնազոհաբերման կամարն է: Եվ այդ է պատճառը, որ նրանց անունները երբեք չեն մոռացվի, ինչպես և՝ իրենց գործը: Որովհետև իրենք արել են ամենաճիշտ բանն աշխարհում:
-Օգոստոսյան դեպքերից առաջ՝ մինչ մեր զինվորների հերոսության օրինակները, որով հետ մղեցին ադրբեջանական դիվերսիոն խմբավորումներին, տպավորություն էր, որ մի քիչ մոռացել ենք, թե ինչ է պատերազմը,: Այս առումով, ֆիլմաշարն ի՞նչ կարող է տալ, ըստ Ձեզ:
-Կարող է տալ անուղղակի: Հայրենասիրական զգացմունքները սնվում են նաև իրական կերպարներով, և արցախյան այդ տղաները պետք է օրինակ դառնան այն տղաների համար, ովքեր այսօր են կանգնած սահմանին: Օրինակ՝ հասարակության համար՝ ինչպես ապրել, պայքարել ու ինչպես պաշտպանել հայրենիքը: Եվ միշտ այսօր զորակոչիկների հետ հանդիպելով, միշտ նրանց ասում եմ, որ պետք է իմանաք, որ հայրենիքի սահմանների պաշտպանությունը ձեզ ընձեռված մեծ պատիվ ու հնարավորություն է, ոչ թե պատիժ: Կանգնել այդ սահմանին ու զգալ հայրենիքի պաշտպան:
Խորհրդանշական կերպով ասած՝ ֆիլմաշարը, որը սկզբնապես ցանկանում էի կոչել նաև «Հաղթական կամար» հաղթական կամարն է հաղթանակի, որպեսզի անհրաժեշտ պահին մարդը կարողանա կռանալ ու ուղղակի ծաղիկ դնել: Ու ոչ միայն հիշել այս տղաներին, այլ եթե պետք լինի, հետևել նրանց օրինակին: Ես վստահ եմ, որ գաղափարախոսական, հայրենասիրական դաստիարակությունը, ինչ բառերով էլ այն կոչենք, սա ազգային ինքնորոշումն է: Այն ամենն է, ինչ անհրաժեշտ է՝ հասկանալու քո արմատները, ինչ է հողը, հայրենիքը: Ու մենք օգոստոսյան դեպքերին տեսանք, թե ինչպես տղաները հաջողությամբ լուծեցին խնդիրը, թե ինչպես պատերազմի վետերանները գնացին ու նրանց կողքին կանգնեցին: Դուք՝ հայերդ, ունեք այդ առանձնահատկությունը, վատ պահերին, տա Աստված, որ դրանք չլինեն, միավորվելու: Եվ նույնիսկ ինձ դուր եկավ, որ այդ օրերին տարբեր կուսակցություններ, ընդդիմադիր քաղաքական գործիչներ բոլորը խոսում էին մեկ «ձայնով»՝ Ղարաբաղի ու հայրենիքի մասին: Եվ ինձ համար, որ երկար ու դժվար ճանապարհ է անցել արցախցի ֆիդայինների՝ կամավորականների հետ, սա հաճելի էր, երբ ազգովի մի բռունցք էիք դարձել:
–Ձեր նվիրական երազա՞նքն է տեսնել ԼՂՀ հակամարտության հանգուցալուծումը:
-Ոչ թե հանգուցալուծումը, որովհետև այն արդեն կա, հանգուցալուծում ասելով՝ նկատի ունեմ՝ անկախ Ղարաբաղը: Սա իմ կյանքի անհանգստությունն է, ես այստեղ մնացել եմ դրա համար ու ես դրան սպասում եմ: Եվ իմ կյանքի 23 տարիներին, երբ գնալով ավելի շատ ժամանակ է անցնում ու որքան ավելի մոտ եմ դառնում Ձեզ՝ հայերիդ, դառնում եմ ձեր ու ձեր պատմության մաս, դա արդեն ինձ համար դառնում է պրոֆեսիոնալ ու մարդկային պատվի հարց: Եվ գիտեմ, որ դա նաև ինձ համար պատասխանատվություն է, որովհետև ես պետք է ու պատմել եմ այդ պատմությունը:
Շատ շնորհակալ եմ, որ «Հանրային հեռուստաընկերության» երիտասարդ թիմը, թիմ, որովհետև իսկապես թիմային են աշխատում, ինձ և հեռուստադիտողին այս հաղորդաշարը ստեղծելու և դիտելու հնարավորություն տվեց:
