Ապրիլի 5-ին Ադրբեջանի Հանրապետության նախագահ Իլհամ Ալիևը ծավալուն հարցազրույց է տվել ռուսական դաշնային «ՏԱՍՍ» գործակալությանը։
Ինչպես բացահայտել ալիևյան «բլեֆը» (վերլուծական)
ՍՏԵՓԱՆԱԿԵՐՏ, ապրիլի 10, ԱՐՑԱԽՊՐԵՍ: Ի շարս բազում այլ հարցերի՝ զրուցակիցներն անդրադարձել են նաև Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությանը։
Պատասխանելով հակամարտության մասին հարցին՝ Ի․ Ալիևն ասել է․ «Չէ՞ որ ի վերջո օկուպացված է ոչ միայն Լեռնային Ղարաբաղը, այլև Ադրբեջանի յոթ շրջանները, որոնք Ադրբեջանական ԽՍՀ Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզի հետ ոչ մի կապ չունեն և չեն էլ ունեցել»։ Հարց է առաջանում՝ իսկ արդյոք Ադրբեջանը «կապ ունի՞» Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզի հետ, ի՞նչպես է Ի․ Ալիևը սահմանում «ԼՂԻՄ»-ը և «արտաԼՂԻՄ»-ը այն դեպքում, երբ դեռ 1991 թ․ նոյեմբերին Ադրբեջանում ընդունվել է օրենք ԼՂԻՄ-ի լուծարման մասին, որն ուժի մեջ է մինչև օրս։
Մի կողմ թողնելով այն արտաքուստ պարադոքսալ թվացող իրականությունը, որ չնայած վերոնշյալին՝ բանակցությունների ժամանակ և առկա փաստաթղթերում «Լեռնային Ղարաբաղի» տակ նկատի է առնվում երկու կողմի համար էլ այլևս գոյություն չունեցող նախկին ԼՂԻՄ-ը՝ այստեղ հարկ ենք համարում ուշադրություն դարձնել խնդրի մեկ այլ՝ նվազ երևացող կողմի վրա։ Խոսքը ԼՂԻՄ-ի լուծարման մասին վերոնշյալ օրենքի մասին է, որի առաջացման պայմաններն ու փիլիսոփայությունը հասկանալով՝ կարող ենք այժմեական նշանակության հետևություններ անել։
Այսպես, «Ադրբեջանի Հանրապետության Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզի լուծարման մասին» Ադրբեջանի Հանրապետության օրենքն ընդունվել է 1991 թ․ նոյեմբերի 26-ին Ադրբեջանի Գերագույն խորհրդի կողմից և ստորագրվել նախագահ Այազ Մութալիբովի ձեռամբ։ Օրենքն ուժի մեջ է մտել ընդունման պահից։ Ըստ օրենքի՝ լուծարվում էր ԼՂԻՄ-ը, ուժը կորցրած էին ճանաչվում ԼՂԻՄ-ի ստեղծման մասին դեկրետը (1923 թ․) և մարզի իրավական կարգավիճակը սահմանող օրենքը (1981 թ․)։
Օրենքի նախապատմությունն ու փաստարկային բազան ամփոփված են վերջինիս պրեամբուլայում։ Նախ՝ ժամանակին ԼՂԻՄ-ի ստեղծումը հռչակվում է որպես ինքնին «հակաիրավական», «Ադրբեջանի ժողովրդի ազգային շահերին հակասող», «Ադրբեջանի ժողովրդի և հայ ժողովրդի միջև թշնամանքի խորացմանը նպաստող»։ Այսինքն՝ հայ և ադրբեջանցի ժողովուրդների խաղաղ գոյակցումը, ադրբեջանցի ժողովրդի անվտանգությունն ու Ադրբեջան պետության կենսունակությունը կախման մեջ են դրվում Ղարաբաղի հայերի ազգային իրավունքներից՝ ձևակերպելով մի յուրօրինակ քաղաքական շանտաժ․ «խաղաղություն չի լինի, եթե չհրաժարվեք Ղարաբաղի հանդեպ իրավունքներից, քանզի Ղարաբաղի համար մենք միշտ պայքարելու ենք»։ Սրանով Ադրբեջանը փորձում էր առավելագույնս անվտանգայնացնել հակամարտության շուրջ դիսկուրսը, ինչը քիչ տեղ է թողնում կառուցողական երկխոսության ու կոմպրոմիսի համար։ Պատահական չէ, որ փաստաթղթում ԼՂԻՄ-ը՝ որպես իրողություն, ներկայացվում է զուտ որպես «գործիք», որ «հայ ազգայնականներն» ու Հայաստանի ղեկավարությունն օգտագործում են՝ «Ադրբեջանի պապենական պատմական տարածքի զավթման նպատակով»։ Սա հակամարտությունը «ներքին խնդրի» վերածելու, Ղարաբաղի հայերի պահանջներն անտես առնելու ադրբեջանական քաղաքականության նախերգանքն էր, որի հիմքում ԼՂԻՄ-ն ու ԼՂԻՄ-ի հայ բնակչության սուբյեկտությունը չճանաչելն էր։ Հետաքրքիր է նաև, որ փաստաթղթի հեղինակները չէին թաքցնում, որ ԼՂԻՄ-ի լուծարման ու Ղարաբաղի հայերի իրավունքների ոտնահարման հետևում թաքնված են նաև վրեժխնդրական մղումներ՝ գրելով, որ օրենքն ընդունվում է «հաշվի առնելով մարզի գոյության շրջանում Հայկական ԽՍՀ-ում ապրող կեսմիլիոնանոց ադրբեջանական բնակչության համար անգամ ազգային-մշակութային ինքնավարության չստեղծման, իսկ հաջորդող տարիներին ադրբեջանական բնակչությանը Հայաստանից ուժով վտարելու, ներկայումս էլ՝ այնտեղ անգամ մեկ ադրբեջանցու չմնալու հանգամանքները»։
Հեշտ է նկատել, որ այս օրենքում առկա բոլոր փաստարկումները գոյություն ունեն նաև ներկայիս ադրբեջանական պետաիշխանական ու փորձագիտական խոսույթում։ Չեն փոխվել ո՛չ հակամարտության անվտանգայնացման պրակտիկան («կա՛մ Ղարաբաղ, կա՛մ մահ»), ո՛չ խախտված արդարության վերականգնման դիսկուրսը, և ո՛չ էլ Արցախի՝ որպես սուբյեկտի հետ հաշվի չնստելու մոտեցումները։ Հետևաբար՝ կեղծ պետք է համարել Ի․ Ալիևի այն հավաստիացումները, թե իբր կոմպրոմիսի դեպքում Լեռնային Ղարաբաղը կարող է հավակնել Ադրբեջանի կազմում ինքնավար հանրապետության կարգավիճակի։
Եվ եթե Ադրբեջանի ղեկավարը պնդում է, որ «ադրբեջանական տարածքների ապաօկուպացիայի սկիզբը կոնֆլիկտի փուլային կարգավորման առաջին քայլն է», ապա որպես համարժեք ցինիկ պատասխան կարելի է առաջարկել, որ «ԼՂԻՄ լուծարման մասին օրենքի չեղարկումը կոնֆլիկտի փուլային կարգավորման առաջին քայլն է»։ Ակնհայտ է, որ այս միաքայլ կոմբինացիան կվերհանի ադրբեջանական կողմի «բլեֆն» ու անպատրաստակամությունը՝ մեզ վերահամոզելով, որ հանուն ավելի վատ այլընտրանքի մեր ներկայիս ունեցածը չզիջելու ռազմավարությունն օպտիմալ է։
Էդգար Էլբակյան
