Հայաստանի իշխանությունները խնդիր էին դրել ազատագրված բնակեցվող տարածքներում 15 տարվա ընթացքում ունենալ 25 հազար մարդ, բայց ունեցանք 10 տարվա ընթացքում 12 հազար մարդ:
Քաշաթաղը նման է պիրկ մարմնով տղամարդուն, որին եթե լավ կերակրես, կդառնա մկանուտ տղամարդ. Ալեքսան Հակոբյան
ՍՏԵՓԱՆԱԿԵՐՏ, հոկտեմբերի 24, ԱՐՑԱԽՊՐԵՍ: NEWS.am-ի թղթակցի հետ զրույցում նշեց «Ղարաբաղ» կոմիտեի անդամ, ներկայումս ԳԱԱ Արեւելագիտության ինստիտուտի «Քրիստոնյա Արեւելք» բաժնի վարիչ, պատմական գիտությունների դոկտոր Ալեքսան Հակոբյանը, ով 1993-2004 թվականներին եղել է Քաշաթաղի ղեկավարը:
Հարցին, թե այդ տարիներին ինչ խնդիրներ էին կանգնած Քաշաթաղի առջեւ եւ ինչո՞ւ չստացվեց բնակեցնել Քաշաթաղը, Ալեքսան Հակոբյանը պատասխանեց. «Չեք պատկերացնում, թե որքան վատ եմ զգում, երբ ասում են, որ վերաբնակեցումը չստացվեց: Իրականում այն ստացվել է: Եթե փորձենք քանակական տվյալ բերել, մենք խնդիր ունեինք 15 տարվա ընթացքում 25 հազար մարդ ունենալ այն տարածքներում, որոնք բնակեցնում էինք: Մենք ունեցանք 10 տարվա ընթացքում 12 հազար մարդ: Հիմա դա շատ է, թե քիչ: Այդ 12 հազարը պետք է հաշվել մեկից, երկուսից, հետո 100-ից, 500-ից, հետո առաջին հազարից եւ այլն: Դա մարդիկ են, լուրջ ռեսուրսներ են, որոնք ծախսվում են: Թող անհամեստ չհնչի, բայց մենք դա անում էինք կատարյալին մոտ»:
Նրա խոսքով, շատ բան գաղտնի էր արվում: «Մենք վերաբնակեցումը գաղտնի էինք անում, չէինք թմբկահարում, քանի որ կային միջազգային իրավունքի խնդիրներ, քաղաքական խնդիրներ: Այսօր էլ դրանք կան, որոնք պետք է լուծենք, օրինակ, թե ինչպես ենք մենք, ի վերջո, պատկերացնում ազատագրված տարածքների խնդիրը եւ ինչպես ենք այն վերջնական կետի հասցնելու: Մենք առայժմ գնում ենք դիվանագիտական մակարդակում քայլեր անելու ճանապարհով, ինչն իհարկե քիչ չէ»,-ասաց նա՝ հավելելով, որ 1990-ականների մեր լավ քայլերից մեկը հենց վերաբնակեցնումն էր:
«Մեր անկախության պտուղն էր դա: Պատերազմը դեռ չավարտված սկսեցինք վերաբնակեցումը, պաշտոնական որոշումները կայացվել են 1993-ի աշնանը: Քաշաթաղի ծնունդը, որպես Արցախի 6-րդ շրջան, հաշվում ենք 1993-ի դեկտեմբերի 2-ով, մինչդեռ պատերազմն ավարտվել է 1994-ի մայիսին, բայց մենք արդեն վերաբնակեցումն սկսել էինք: Դա մեր հաջող գործերից մեկն էր, շատ ճիշտ կազմակերպված, դրա համար էլ հասարակության կողմից աջակցություն ստացավ»,-ընդգծեց Հակոբյանը:
Քաշաթաղի նախկին ղեկավարը ցավով արձանագրեց, որ 2000-ական թվականներին, վերաբնակեցման գործընթացում ինչ-որ չափով կանգ տեղի ունեցավ, իսկ 2004-ից նկատվեց հետընթաց:
«Այդ թվականին մի վատ որոշում կայացվեց մի մարդու կողմից, որի անունը չեմ ուզում տալ, որը հայր Ալիեւի հետ հաջողացրել էր թուղթ ստորագրել, որտեղ նշվում է, թե ինչ են անելու վերջնական խաղաղության հասնելու համար: Դա այսօրվա մադրիդյան սկզբունքների նախնական վիճակն էր: Այդ փաստաթղթում մի քանի կետեր էին, որտեղ կային լավ կետեր եւ վատ կետեր: Վատ կետերից երկուսը վերաբերում էին վերաբնակեցմանը: Այդ կետերում նշվում է՝ դադարեցնել աջակցությունը վերաբնակիչներին, դադարեցնել սեփականաշնորհման գործընթացները՝ կոմունիկացիաների, հասարակական, կրթական կառույցների, դպրոցներ ու ճանապարհներ չսարքել եւ այլն: Դրա արդյունքում ժողովուրդը Քաշաթաղում, իհարկե, պակասեց: Հետո մարդիկ տեսան, որ վտանգը մահացու չէ: Վերաբնակեցումը դադարեցվեց որպես այդպիսին, բայց ժողովրդին «չմորթեցին» եւ ժողովուրդը վերադարձավ: Մենք այսօր ունենք այդ պակասած մակարդակից ավելի բարձր մակարդակ: Դեռ 12 հազարի չենք հասել, բայց դրան մոտ թիվ ունենք Քաշաթաղի շրջանում»,-ասաց նա:
Ալեքսան Հակոբյանն ընդգծեց, որ վերաբնակեցման գործընթացը պետք է շարունակել: «Եվ չպետք է ասել, թե եթե վերաբնակեցումը լավ անցկացվեր, ավելի լավ կլիներ, կարծես թե դրա մեջ մեղադրանք կա կոնկրետ վերաբնակիչների եւ վերաբնակեցնողների նկատմամբ: Այսօր Քաշաթաղի շրջանը նման է այն պիրկ մարմնով տղամարդուն, որը գեր չէ, նիհար է, բայց երբ նրան լավ կերակրես, նա կդառնա մկանուտ տղամարդ»,- իրխոսքն ամփոփեց Ալեքսան Հակոբյանը:
Նշենք, որ Ալեքսան Հակոբյանի Քաշաթաղի ղեկավար եղած տարիներին վերաբնակեցվել են 106 բնակավայրեր, վերականգնվել ու բացվել են 54 դպրոցներ, Բերձոր քաղաքում կառուցվել է Սբ. Համբարձման եկեղեցին, Աղավնո գյուղում՝ Սրբոց նահատակացը, վերականգնվել է Ծիծեռնավանքը:
