ԶՈՒ գլխավոր շտաբի ռազմավարական պլանավորման վարչության ղեկավար, գեներալ-մայոր Գենադի Տավարացյանը Սումգայիթյան ջարդերի ականատեսն է: Նա ծնվել է Բաքվում և սովորել Բաքվի բարձրագույն զինվորական համազորային հրամանատարային ուսումնարանում:
Սումգայիթյան ջարդերը հետևանք էին Սովետական միության իշխանության թուլացման, որից օգտվեցին որոշ մարդիկ. դեպքերի ականատես գեներալ Տավարացյան
ՍՏԵՓԱՆԱԿԵՐՏ, 1 մարտի, ԱՐՑԱԽՊՐԵՍ: 1988թ-ի փետրվարի վերջին իրենց գումարտակն ուղարկվել է Սումգայիթ՝ քաղաքում կարգուկանոն հաստատելու համար. Tert.am-ի հետ զրույցում պատմեց գեներալ-մայորը:
«Ես այդ ժամանակ 20 տարեկան էի և սովորում էի 4-րդ կուրսում, մեզ և 3-րդ կուրսեցիներին միասին ուղարկեցին Սումգայիթ: Մինչև մեկնելը գաղափար չունեինք, թե այնտեղ ինչ է կատարվում, բայց երբ իմացանք շատ զարմացանք, քանի որ դա մեզ համար արտասովոր երևույթ էր. մենք չէինք պատկերացնում՝ ինչպե՞ս կարող է Սովետական Միության մեջ նման բան պատահել: Մենք տեղ հասանք դեպքերի առաջին օրը՝ փետրվարի 27-ի երեկոյան: Քաղաքում այրված ավտոբուսներ էին, գազազած ամբոխը քարերով, մետաղե ձողերով շրջում էր քաղաքով մեկ և բռնություն կիրառում ազգությամբ հայերի նկատմամբ»,- պատմեց նա:
Գենադի Տավարացյանը նշեց, որ զարմանալիորեն անձնագրային վարչությունները, ոստիկանները ամբոխին էր փոխանցում հայերի հասցեների ցուցակները և այնպես հանգիստ, կարծես այդպես էլ պետք է լիներ:
«Քաղաքում բարոյահոգեբանական մթնոլորտն ուղղված էր հայերի դեմ, երկար տարիներ իրար հետ ապրած մարդիկ իրար դեմ էին դուրս եկել: Իհարկե, կային հարևաններ, որոնք օգնում էին հայերին՝ թաքցնում էին իրենց տներում, բայց դա ավելի շատ անում էին նրա համար, որ իրենց մասին չասեն՝ վատ մարդ է: Կարծում եմ միշտ էլ լարվածություն եղել է երկու ազգերի միջև, բայց դրանք զսպվել են իշխանության կողմից, իսկ երբ նույն իշխանությունը թուլացավ, ամբողջը գլուխ բարձրացրեց»,- ասաց նա և նշեց, որ տարիների ընթացքում հայերի նկատմամբ կուտակված նախանձը հետևանք էր նրա, որ հայերը միշտ էլ իրենց երկրում բարձր պաշտոններ են զբաղեցրել ու ավելի բանիմաց են եղել:
Նա հիշեց, թե ինչ առանձնակի դաժանությամբ էին սպանում փողոցում մարդկանց, սակայն հենց զորքը մոտենում էր, ամբոխը փախենում էր, իսկ հետո նորից շարունակում գործը: Գեներալը նշեց, որ դեպքերից հետո թերթերը գրել էին, որ սպանվել է միայն 28-ից 35 մարդ:
«Թվում է, թե շատ չէ այդ մեծ քաղաքի համար, բայց երբ պատկերացնում ես, որ նրանք կենդանի մարդիկ են եղել՝ 4 տարեկան աղջկանից, որին ես անձամբ եմ տեսել, մինչև տարեցներ: Իսկ մեր զենքերում անգամ փամփուշտ չկար, հետո, իհարկե, տվեցին, բայց շատ ուշ, երբ հայերին արդեն կոտորել էին: Իսկ միլիցիան ընդհանրապես ոչինչ չէր անում»,-ասաց նա:
Գեներալ Տավարացյանն ընդգծեց, որ Սումգայիթյան դեպքերի մասին պետք է ավելի հաճախ հիշել ու գրել, բարձրացնել տարբեր միջազգային հարթակներում:
«Մենք ունենք կոնկրետ փաստեր, բայց մոռանում ենք սրա մասին, հիշում ենք տարին մեկ անգամ, այն էլ միայն հիշելու տեսքով, որևէ բան չի արվում: Իսկ Ադրբեջանը ամենուր բարձրացնում է Խոջալուի հարցը, այն դեպքում, երբ այդ ժամանակ պատերազմ էր և զոհվել են երկու կողմից էլ: Իսկ Սումգայիթում խաղաղ պայմաններում նպատակաուղղված սպանում էին հայերին: Նրանց նպատակը մեկն էր՝ ոչնչացնել մի ամբողջ ազգ այդ մեծ քաղաքում, իսկ քաղաքը երկրորդն էր Բաքվից հետո: Եվ ընդամենը մի քանի օրում նպատակը իրագործեցին, ինչը վկայում է պլանավորված լինելու մասին»,- ասաց նա:
Ըստ նրա՝ միջազգային հարթակներում սումգայիթյան դեպքերի միջոցով պետք է ցույց տալ՝ ինչպե՞ս կարող է Ղարաբաղը անցնել Ադրբեջանի տարածք, եթե այդ երկիրը հայերի նկատմամբ նման վերաբերմունք ունի և վարում է հայատյաց քաղաքականություն:
«Ընդհանարապես, հնարավոր է, որ Արցախի պատերազմը տեղի չունենար, եթե պատժվեին Սումգայիթի կազմակերպիչները: Բայց թափված արյունից հետո, հայերը հասկացան՝ այս մարդկանց հետ հանգիստ խոսել հնարավոր չէ: Ես չեմ կարող ասել, թե պատասխանատվությունը ումն է՝ ընդհանուր իշխանության թուլացում էր տեղի ունեցել և դրա վրա ինչ-որ մեկը փորձում էր տաքացնել ձեռքերը: Ուժերը բավարար էին կրքերը հանդարտեցնելու համար, բայց նաև եղան մարդիկ, ովքեր սեփական շահն էին հետապնդում»,- ասաց նա:
Գեներալ-մայոր Գենադի Տավարացյանը Հայաստան է տեղափոխվել 1992թ-ին, թողնելով Ուկրաինայում ծառայությունը: Հայաստան գալուն պես, սկսել է ծառայել նորաստեղծ Հայկական բանակում, ինչը անում է մինչ օրս:
